Κυριακή 30 Αυγούστου 2009

Διόδωρος: Μερίς Τρίτη Πρώτης Βίβλου

1.42 – 1.68

Η Αίγυπτος. Οι πρώτοι Φαραώ
01.42.1 Τῆς πρώτης τῶν Διοδώρου βίβλων διὰ τὸ μέγεθος εἰς δύο βίβλους διῃρημένης ἡ πρώτη μὲν περιέχει προοίμιον περὶ ὅλης τῆς πραγματείας καὶ τὰ λεγόμενα παρ´ Αἰγυπτίοις περὶ τῆς τοῦ κόσμου γενέσεως καὶ τῆς τῶν ὅλων ἐξ ἀρχῆς συστάσεως, πρὸς δὲ τούτοις περὶ τῶν θεῶν, ὅσοι πόλεις ἔκτισαν κατ´ Αἴγυπτον ἐπωνύμους ἑαυτῶν ποιήσαντες, περί τε τῶν πρώτων γενομένων ἀνθρώπων καὶ τοῦ παλαιοτάτου βίου, τῆς τε τῶν ἀθανάτων τιμῆς καὶ τῆς τῶν ναῶν κατασκευῆς, ἑξῆς δὲ περὶ τῆς τοποθεσίας τῆς κατ´ Αἴγυπτον χώρας καὶ τῶν περὶ τὸν Νεῖλον ποταμὸν παραδοξολογουμένων, τῆς τε τούτου πληρώσεως τὰς αἰτίας καὶ τῶν ἱστορικῶν καὶ φιλοσόφων ἀποφάσεις, ἔτι δὲ τὰς πρὸς ἕκαστον τῶν συγγραφέων ἀντιῤῥήσεις· 2 ἐν ταύτῃ δὲ τῇ βίβλῳ τὰ συνεχῆ τοῖς προειρημένοις διέξιμεν. ἀρχόμεθα δὲ ἀπὸ τῶν γενομένων πρώτων κατ´ Αἴγυπτον βασιλέων, καὶ τὰς κατὰ μέρος αὐτῶν πράξεις ἐκθησόμεθα μέχρι Ἀμάσιδος τοῦ βασιλέως, προεκθέμενοι κεφαλαιωδῶς τὴν ἀρχαιοτάτην ἀγωγὴν τῶν κατ´ Αἴγυπτον
01.42.1 Το πρώτο βιβλίο του Διόδωρου διαιρέθηκε, λόγω του μεγέθους του, σε δυο τόμους, και ο πρώτος τόμος περιλαμβάνει την εισαγωγή όλου του έργου και τα λεγόμενα των Αιγυπτίων σχετικά με τη γένεση του κόσμου και τον σχηματισμό του σύμπαντος. Στη συνέχεια είπαμε για τους θεούς που ίδρυσαν τις Αιγυπτιακές πόλεις και έδωσαν τα ονόματά τους σε αυτές, για τους ανθρώπους στην αρχαιότητα και τον τρόπο ζωής τους. Για τις τιμές προς τους αθανάτους και την κατασκευή των ιερών τους. Στη συνέχεια λέμε για την τοπογραφία της Αιγύπτου και τα θαυμάσια που συμβαίνουν στον ποταμό Νείλο και τις αιτίας των πλημμυρών του και τις γνώμες των φιλοσόφων γι' αυτές αλλά και τις αντιρρήσεις μας [90]. 2 Σε τούτο τον τόμο θα συζητήσουμε τα θέματα που ακολουθούν τα τα προηγούμενα. Θα αρχίσουμε πρώτα με τους βασιλιάδες της Αιγύπτου και θα συνεχίσουμε με τα έργα τους, μέχρι τον βασιλιά Άμασι, αφού πρώτα περιγράψουμε τον τρόπο ζωής στην αρχαία Αίγυπτο.
01.43.1 Βίῳ γὰρ τὸ παλαιὸν Αἰγυπτίους φασὶ χρῆσθαι τὸ μὲν ἀρχαιότατον πόαν ἐσθίοντας καὶ τῶν ἐν τοῖς ἕλεσι γινομένων τοὺς καυλοὺς καὶ τὰς ῥίξας, πεῖραν διὰ τῆς γεύσεως ἑκάστου λαμβάνοντας, πρώτην δὲ καὶ μάλιστα προσενέγκασθαι τὴν ὀνομαζομένην ἄγρωστιν διὰ τὸ καὶ τῇ γλυκύτητι διάφορον εἶναι καὶ τὴν τροφὴν ἀρκοῦσαν παρέχεσθαι τοῖς σώμασι τῶν ἀνθρώπων· 2 καὶ γὰρ τοῖς κτήνεσι ταύτην θεωρεῖσθαι προσηνῆ καὶ ταχὺ τοὺς ὄγκους αὐτῶν προσανατρέφειν. διὸ καὶ τῆς εὐχρηστίας τῆς περὶ τὴν βοτάνην ταύτην μνημονεύοντας τοὺς ἀνθρώπους μέχρι τοῦ νῦν, ὅταν πρὸς θεοὺς βαδίζωσι, τῇ χειρὶ ταύτης λαμβάνοντας προσεύχεσθαι· οἴονται γὰρ τὸν ἄνθρωπον ἕλειον καὶ λιμνῶδες εἶναι ζῷον, ἀπό τε τῆς λειότητος τεκμαιρόμενοι καὶ τῆς φυσικῆς ποιότητος, ἔτι δὲ τοῦ προσδεῖσθαι τροφῆς τῆς ὑγρᾶς μᾶλλον ἢ τῆς ξηρᾶς. 3 δευτέραν δὲ λέγουσιν ἔχειν διαγωγὴν τοὺς Αἰγυπτίους τὴν τῶν ἰχθύων βρῶσιν, πολλὴν δαψίλειαν παρεχομένου τοῦ ποταμοῦ, καὶ μάλισθ´ ὅτε μετὰ τὴν ἀνάβασιν ταπεινούμενος ἀναξηραίνοιτο. 4 ὁμοίως δὲ καὶ τῶν βοσκημάτων ἔνια σαρκοφαγεῖν, καὶ ταῖς δοραῖς τῶν κατεσθιομένων ἐσθῆσι χρῆσθαι, καὶ τὰς οἰκήσεις ἐκ τῶν καλάμων κατασκευάζεσθαι. ἴχνη δὲ τούτων διαμένειν παρὰ τοῖς νομεῦσι τοῖς κατ´ Αἴγυπτον, οὓς ἅπαντάς φασι μέχρι τοῦ νῦν μηδεμίαν ἄλλην οἴκησιν ἢ τὴν ἐκ τῶν καλάμων ἔχειν, 5 δοκιμάζοντας ἀρκεῖσθαι ταύτῃ. πολλοὺς δὲ χρόνους τούτῳ τῷ βίῳ διεξαγαγόντας τὸ τελευταῖον ἐπὶ τοὺς ἐδωδίμους μεταβῆναι καρπούς, ὧν εἶναι καὶ τὸν ἐκ τοῦ λωτοῦ γινόμενον ἄρτον. καὶ τούτων τὴν εὕρεσιν οἱ μὲν εἰς τὴν Ἶσιν ἀναφέρουσιν, οἱ δ´ εἴς τινα τῶν παλαιῶν βασιλέων τὸν ὀνομαζόμενον Μηνᾶν. 6 οἱ δ´ ἱερεῖς εὑρετὴν τῶν μὲν παιδειῶν καὶ τῶν τεχνῶν μυθολογοῦσι τὸν Ἑρμῆν γεγονέναι, τῶν δ´ εἰς τὸν βίον ἀναγκαίων τοὺς βασιλεῖς· διὸ καὶ τὸ παλαιὸν παραδίδοσθαι τὰς βασιλείας μὴ τοῖς ἐκγόνοις τῶν ἀρξάντων, ἀλλὰ τοῖς πλεῖστα καὶ μέγιστα τὸ πλῆθος εὐεργετοῦσιν, εἴτε προκαλουμένων τῶν ἀνθρώπων τοὺς ἐφ´ ἑαυτῶν βασιλεῖς ἐπὶ τὴν κοινὴν εὐεργεσίαν, εἴτε καὶ κατ´ ἀλήθειαν ἐν ταῖς ἱεραῖς ἀναγραφαῖς οὕτω παρειληφότων.
01.43.1 Ο τρόπος ζωής των αρχαίων Αιγυπτίων, λένε ότι αρχικά έτρωγαν μόνο βότανα και τις προεξοχές από τις ρίζες των φυτών που φύτρωναν στα έλη, αφού πρώτα τις δοκίμαζαν στη γεύση. Το πρώτο σε κατανάλωση ήταν η λεγόμενη “άγρωστη” [91], γιατί ήταν πιο γλυκό από όλα τα άλλα και έδινε στο ανθρώπινο σώμα πολλές θρεπτικές ουσίες. 2 Ήξεραν επίσης ότι το φυτό αυτό άρεσε και στα ζώα και αύξανε γρήγορα το βάρος τους. Γιαυτό οι ντόπιοι, μέχρι και σήμερα, μνημονεύουν το βότανο αυτό και το προσφέρουν στους θεούς και το κρατούν στο χέρι όταν προσεύχονται. Γιατί πιστεύουν ότι ο άνθρωπος προέρχεται από τα έλη και τις λίμνες, και το στηρίζουν στο ότι το ανθρώπινο δέρμα είναι λείο και στη δομή του ανθρώπινου σώματος, αλλά και στο γεγονός ότι προτιμά περισσότερο την υγρή από την ξηρά τροφή. 3 Λένε επίσης ότι οι άνθρωποι στην Αίγυπτο επέζησαν τρώγοντας ψάρια, που αφθονούν στο ποτάμι, ιδιαίτερα την εποχή που ξεραίνεται, μετά τις πλημμύρες. 4 Έτρωγαν και το κρέας κάποιων ζώων βοσκής και με το δέρμα τους έφτιαχναν ρούχα. Τα σπίτια τους ήταν από καλάμια. Ακόμα και σήμερα οι Αιγύπτιοι βοσκοί τηρούν ίχνη από αυτά τα έθιμα. Λένε ότι όλοι αυτοί, μέχρι και σήμερα, δεν έχουν άλλα σπίτια παρά μόνο από καλάμια, τα οποία βρίσκουν εύκολα.5 Αφού ζούσαν έτσι για πολλά χρόνια, τελικά στράφηκαν προς τους βρώσιμους καρπούς της γης, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγεται το ψωμί από λωτό. Η ανακάλυψη των καρπών αυτών αποδίδεται, από άλλους στην Ίσιδα και από άλλους σε κάποιον πολύ παλιό βασιλιά ονόματι Μηνή. 6 Οι ιερείς πάντως λένε ότι ο εφευρέτης της μάθησης και των τεχνών είναι ο Ερμής, αλλά ο δικός τους βασιλιάς ανακάλυψε τα αναγκαία για τον άνθρωπο πράγματα. Γι' αυτό το λόγο, στην αρχαία εποχή, η βασιλεία δεν μεταβιβαζόταν από πατέρα σε γιο, αλλά δίνεται στους πιο άξιους, που θεωρούνται κατάλληλοι να ευεργετήσουν περισσότερο τον κόσμο. Και είτε αυτό ήταν το όπλο του κόσμου για να αναγκάσει τους βασιλιάδες πιο χρήσιμοι και πιο ωφέλιμοι για όλο τον κόσμο, είτε το είχαν διδαχθεί από τα αρχαία κείμενα.
01.44.1 Μυθολογοῦσι δ´ αὐτῶν τινες τὸ μὲν πρῶτον ἄρξαι τῆς Αἰγύπτου θεοὺς καὶ ἥρωας ἔτη βραχὺ λείποντα τῶν μυρίων καὶ ὀκτακισχιλίων, καὶ θεῶν ἔσχατον βασιλεῦσαι τὸν Ἴσιδος Ὧρον· ὑπ´ ἀνθρώπων δὲ τὴν χώραν βεβασιλεῦσθαί φασιν {ἀπὸ Μοίριδος} ἔτη βραχὺ λείποντα τῶν πεντακισχιλίων μέχρι τῆς ἑκατοστῆς καὶ ὀγδοηκοστῆς ὀλυμπιάδος, καθ´ ἣν ἡμεῖς μὲν παρεβάλομεν εἰς Αἴγυπτον, ἐβασίλευε δὲ Πτολεμαῖος ὁ νέος Διόνυσος χρηματίζων. 2 τούτων δὲ τὰ μὲν πλεῖστα κατασχεῖν τὴν ἀρχὴν ἐγχωρίους βασιλεῖς, ὀλίγα δὲ Αἰθίοπας καὶ Πέρσας καὶ Μακεδόνας. Αἰθίοπας μὲν οὖν ἄρξαι τέτταρας, οὐ κατὰ τὸ ἑξῆς, ἀλλ´ ἐκ διαστήματος, ἔτη τὰ πάντα βραχὺ λείποντα τῶν ἓξ καὶ τριάκοντα· 3 Πέρσας δ´ ἡγήσασθαι Καμβύσου τοῦ βασιλέως τοῖς ὅπλοις καταστρεψαμένου τὸ ἔθνος πέντε πρὸς τοῖς ἑκατὸν καὶ τριάκοντα ἔτεσι σὺν ταῖς τῶν Αἰγυπτίων ἀποστάσεσιν, ἃς ἐποιήσαντο φέρειν οὐ δυνάμενοι τὴν τραχύτητα τῆς ἐπιστασίας καὶ τὴν εἰς τοὺς ἐγχωρίους θεοὺς ἀσέβειαν. ἐσχάτους δὲ 4 Μακεδόνας ἄρξαι καὶ τοὺς ἀπὸ Μακεδόνων ἓξ ἔτη πρὸς τοῖς διακοσίοις καὶ ἑβδομήκοντα. τοὺς δὲ λοιποὺς χρόνους ἅπαντας διατελέσαι βασιλεύοντας τῆς χώρας ἐγχωρίους, ἄνδρας μὲν ἑβδομήκοντα πρὸς τοῖς τετρακοσίοις, γυναῖκας δὲ πέντε· περὶ ὧν ἁπάντων οἱ μὲν ἱερεῖς εἶχον ἀναγραφὰς ἐν ταῖς ἱεραῖς βίβλοις ἐκ παλαιῶν χρόνων ἀεὶ τοῖς διαδόχοις παραδεδομένας, ὁπηλίκος ἕκαστος τῶν βασιλευσάντων ἐγένετο τῷ μεγέθει καὶ ὁποῖός τις τῇ φύσει καὶ τὰ κατὰ τοὺς ἰδίους χρόνους ἑκάστῳ πραχθέντα· ἡμῖν δὲ περὶ ἑκάστου τὰ κατὰ μέρος μακρὸν ἂν εἴη καὶ περίεργον γράφειν, ὡς ἂν τῶν πλείστων ἀχρήστων περιειλημμένων. 5 διόπερ τῶν ἀξίων ἱστορίας τὰ κυριώτατα συντόμως διεξιέναι πειρασόμεθα.
01.44.1 Μερικοί λένε ότι στην αρχή βασίλευαν στην Αίγυπτο οι θεοί και οι ήρωες, για κάτι λιγότερο από δέκα οκτώ χιλιάδες χρόνια. Ο τελευταίος θεός που βασίλευσε ήταν ο Ώρος, ο γιος της Ίσιδας. Λένε επίσης ότι στη συνέχεια βασίλευσαν άνθρωποι για κάτι λιγότερο από πέντε χιλιάδες χρόνια, μέχρι την εκατοστή ογδοηκοστή Ολυμπιάδα. Την εποχή που εμείς επισκεφτήκαμε την Αίγυπτο, βασιλιάς ήταν ο Πτολεμαίος, ο οποίος επονομάστηκε Νέος Διόνυσος [92]. 2 Στην διάρκεια της περιόδου αυτής βασίλευσαν κυρίως ντόπιοι βασιλιάδες, αλλά για λίγο είχαν βασιλεύσει Αιθίοπες, Πέρσες και Μακεδόνες [93] . Ανέβηκαν στο θρόνο κοντά στους τέσσερις Αιθίοπες, όχι ο ένας μετά τον άλλον, αλλά κατά διαστήματα, για συνολικά κάτι λιγότερο από τριάντα έξι χρόνια. 3 Οι Πέρσες, αφού ο βασιλιάς τους ο Καμβύσης κυρίευσε τη χώρα με τα όπλα, βασίλευσαν για εκατό τριάντα πέντε χρόνια, στη διάρκεια των οποίων οι Αιγύπτιοι επαναστάτησαν γιατί δεν άντεχαν άλλο να είναι δούλοι των Περσών που δεν σεβόντουσαν ούτε τους θεούς. 4 Η δυναστεία των Μακεδόνων διήρκεσε διακόσια εβδομήντα έξη χρόνια. Τα υπόλοιπα χρόνια βασίλευσαν ντόπιοι βασιλιάδες, τετρακόσιοι εβδομήντα τον αριθμό άνδρες και πέντε γυναίκες. Όλα αυτά τα είχαν καταγράψει οι ιερείς στα ιερά βιβλία, από τα παλιά χρόνια, και τα έδιναν στους διαδόχους τους. Τα βιβλία περιελάμβανα τα ονόματα όλων των βασιλιάδων, περιγραφή του χαρακτήρα τους κατ τα έργα που είχαν κάνει στη διάρκεια της βασιλείας τους. Για εμάς όμως θα ήταν πολύ μακροσκελές να αναφερθούμε σε όλα αυτά, και εκτός αυτού δεν θα ήταν και πολύ χρήσιμο. 5 Επομένως θα προσπαθήσουμε να αναφερθούμε εν συντομία στους πιο σπουδαίους από αυτούς που αξίζει να αναφερθούν στην ιστορία.
01.45.1 Μετὰ τοὺς θεοὺς τοίνυν πρῶτόν φασι βασιλεῦσαι τῆς Αἰγύπτου Μηνᾶν, καὶ καταδεῖξαι τοῖς λαοῖς θεούς τε σέβεσθαι καὶ θυσίας ἐπιτελεῖν, πρὸς δὲ τούτοις παρατίθεσθαι τραπέζας καὶ κλίνας καὶ στρωμνῇ πολυτελεῖ χρῆσθαι, καὶ τὸ σύνολον τρυφὴν καὶ πολυτελῆ βίον εἰσηγήσασθαι. 2 διὸ καὶ πολλαῖς ὕστερον γενεαῖς βασιλεύοντα Τνέφαχθον τὸν Βοκχόριδος τοῦ σοφοῦ πατέρα λέγουσιν εἰς τὴν Ἀραβίαν στρατεύσαντα, τῶν ἐπιτηδείων αὐτὸν διά τε τὴν ἐρημίαν καὶ τὰς δυσχωρίας ἐκλιπόντων, ἀναγκασθῆναι μίαν ἡμέραν ἐνδεᾶ γενόμενον χρήσασθαι διαίτῃ παντελῶς εὐτελεῖ παρά τισι τῶν τυχόντων ἰδιωτῶν, ἡσθέντα δὲ καθ´ ὑπερβολὴν καταγνῶναι τῆς τρυφῆς καὶ τῷ καταδείξαντι τὴν πολυτέλειαν ἐξ ἀρχῆς βασιλεῖ καταρᾶσθαι· οὕτω δ´ ἐγκάρδιον αὐτῷ τὴν μεταβολὴν γενέσθαι τὴν περὶ τὴν βρῶσιν καὶ πόσιν καὶ κοίτην ὥστε τὴν κατάραν ἀναγράψαι τοῖς ἱεροῖς γράμμασιν εἰς τὸν τοῦ Διὸς ναὸν ἐν Θήβαις· ὃ δὴ δοκεῖ μάλιστα αἴτιον γενέσθαι τοῦ μὴ διαμεῖναι τὴν δόξαν τοῦ Μηνᾶ καὶ τὰς τιμὰς εἰς τοὺς ὕστερον χρόνους. 3 ἑξῆς δ´ ἄρξαι λέγεται τοῦ προειρημένου βασιλέως τοὺς ἀπογόνους δύο πρὸς τοῖς πεντήκοντα τοὺς ἅπαντας ἔτη πλείω τῶν χιλίων καὶ τετταράκοντα· ἐφ´ ὧν μηδὲν ἄξιον ἀναγραφῆς γενέσθαι. 4 μετὰ δὲ ταῦτα κατασταθέντος βασιλέως Βουσίριδος καὶ τῶν τούτου πάλιν ἐκγόνων ὀκτώ, τὸν τελευταῖον ὁμώνυμον ὄντα τῷ πρώτῳ φασὶ κτίσαι τὴν ὑπὸ μὲν τῶν Αἰγυπτίων καλουμένην Διὸς πόλιν τὴν μεγάλην, ὑπὸ δὲ τῶν Ἑλλήνων Θήβας. τὸν μὲν οὖν περίβολον αὐτὸν ὑποστήσασθαι σταδίων ἑκατὸν καὶ τετταράκοντα, οἰκοδομήμασι δὲ μεγάλοις καὶ ναοῖς ἐκπρεπέσι καὶ τοῖς ἄλλοις ἀναθήμασι κοσμῆσαι θαυμαστῶς· 5 ὁμοίως δὲ καὶ τὰς τῶν ἰδιωτῶν οἰκίας, ἃς μὲν τετρωρόφους, ἃς δὲ πεντωρόφους κατασκευάσαι, καὶ καθόλου τὴν πόλιν εὐδαιμονεστάτην οὐ μόνον τῶν κατ´ Αἴγυπτον, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων πασῶν ποιῆσαι. 6 διὰ δὲ τὴν ὑπερβολὴν τῆς περὶ αὐτὴν εὐπορίας τε καὶ δυνάμεως εἰς πάντα τόπον τῆς φήμης διαδεδομένης ἐπιμεμνῆσθαι καὶ τὸν ποιητὴν αὐτῆς φασιν ἐν οἷς λέγει οὐδ´ ὅσα Θήβας Αἰγυπτίας, ὅθι πλεῖστα δόμοις ἔνι κτήματα κεῖται, αἵθ´ ἑκατόμπυλοί εἰσι, διηκόσιοι δ´ ἀν´ ἑκάστην ἀνέρες ἐξοιχνεῦσι σὺν ἵπποισιν καὶ ὄχεσφιν. 7 ἔνιοι δέ φασιν οὐ πύλας ἑκατὸν ἐσχηκέναι τὴν πόλιν, ἀλλὰ πολλὰ καὶ μεγάλα προπύλαια τῶν ἱερῶν, ἀφ´ ὧν ἑκατόμπυλον ὠνομάσθαι, καθαπερεὶ πολύπυλον. δισμύρια δ´ ἅρματα πρὸς ἀλήθειαν ἐξ αὐτῆς εἰς τοὺς πολέμους ἐκπορεύεσθαι· τοὺς γὰρ ἱππῶνας ἑκατὸν γεγονέναι κατὰ τὴν παραποταμίαν τὴν ἀπὸ Μέμφεως ἄχρι Θηβῶν τῶν κατὰ τὴν Λιβύην, ἑκάστου δεχομένου ἀνὰ διακοσίους ἵππους, ὧν ἔτι νῦν τὰ θεμέλια δείκνυσθαι.
01.45.1 Σύμφωνα λοιπόν με τους ιερείς, μετά τους θεούς, πρώτος βασίλευσε στην Αίγυπτο ο Μηνάς, ο οποίος δίδαξε στους ανθρώπους να λατρεύουν τους θεούς και να θυσιάζουν σε αυτούς, καθώς επίσης και να αποκτήσουν τραπέζια και κρεβάτια, πολυτελή στρώματα και , λίγα λόγια, να ζουν με πολυτέλεια. 2 Γιαυτό, μετά από πολλές γενεές, όταν ήταν βασιλιάς ο Τνέφαχθος [94], ο πατέρας του σοφού Βοκχόρη, και ενώ εκστράτευε στην έρημο της Αραβίας, του τελείωσαν τα τρόφιμα μέσα στην απόλυτη ερημιά. Μαθαίνουμε ότι έμεινε για μια μέρα εντελώς χωρίς τροφή και μετά αναγκάστηκε να μείνει στο φτωχικό σπίτι ενός απλού ντόπιου. Και τόσο πολύ απόλαυσε την εμπειρία αυτή, που αποκήρυξε όλες τις πολυτέλειες που είχε και καταράστηκε το βασιλιά που πρώτος είχε μάθει τους ανθρώπους να ζουν στην πολυτέλεια, Τόσο πολύ δε του άρεσε ο νέος τρόπος που οι απλοί άνθρωποι έπιναν και κοιμόντουσαν, που ανέγραψε στήλη στο ιερό του Δία στις Θήβες. Και αυτός είναι ο πραγματικός λόγος που οι ιερείς των μετέπειτα χρόνων δεν τιμούσαν και δεν ανέφεραν καθόλου τον Μηνά. 3 Λένε λοιπόν ότι οι απόγονοι αυτού του βασιλιά, πενήντα δύο τον αριθμό συνολικά, βασίλευσαν συνεχώς για περισσότερο από χίλια σαράντα χρόνια, αλλά ότι στη διάρκεια της βασιλείας τους δεν έγινε τίποτα άξιο καταγραφής. 4 Στη συνέχεια, όταν έγινε βασιλιάς ο Βούσιρις, και μετά οι απόγονοί του, οκτώ τον αριθμό, ο τελευταίος από αυτούς, που είχε το ίδιο όνομα, λένε ότι ίδρυσε την πόλη που οι Αιγύπτιοι ονομάζουν Μεγάλη Διόσπολη [95]. και οι Έλληνες Θήβες, και την στόλισε κατά τρόπο θαυμαστό με μεγαλοπρεπή κτίρια και αξιόλογους ναούς και όλων των ειδών τα μνημεία. 5 Παρομοίως έκτισε άλλοτε τετραώροφα και άλλοτε πενταώροφα σπίτια για τους ιδιώτες, και γενικά έκανε την πόλη περισσότερο ευημερούσα από κάθε άλλη, όχι μόνο στην Αίγυπτο, αλλά σε όλο τον κόσμο.6 Έκτοτε, λόγω του υπερβολικού της πλούτου και της δύναμής της, η φήμη πόλη εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο, και αυτή εννοεί και ο ποιητής όταν λέει:
Τα δώρα του αποστρέφομαι και ουτιδανά τα κρίνω,
και αν δέκ’, αν είκοσι φορές τόσα μου δώση όσα έχει
και όσα κατόπι γίνεται να λάβη και όσα πλούτη
συρρέουν στον Ορχομενόν ή στες Αιγύπτιες Θήβες,
που ωσάν εκείνες θησαυρούς άλλη δεν έχει χώρα,
και πύλες έχουν εκατόν και από την κάθε πύλην
7 Λένε πάντως κάποιοι ότι η πόλη ονομάστηκε “Εκατονταπυλιανή” όχι από τις εκατό της πύλες, αλλά από τα πολλά και μεγαλειώδη προπύλαια που βρίσκονταν μπροστά στους ναούς της, γιατί δηλαδή είχε εκατό λεωφόρους. Και πράγματι μας λένε ότι στον πόλεμο περνούν μέσα από αυτήν είκοσι χιλιάδες άμαξες που πορεύονται στις όχθες του ποταμού από τη Μέμφιδα μέχρι τοις Θήβες της Λιβύης και εκεί είναι εκατό στάβλοι που καθένας τους μπορεί να δεχτεί διακόσια άλογα [97].
01.46.1 Οὐ μόνον δὲ τοῦτον τὸν βασιλέα παρειλήφαμεν, ἀλλὰ καὶ τῶν ὕστερον ἀρξάντων πολλοὺς εἰς τὴν αὔξησιν τῆς πόλεως πεφιλοτιμῆσθαι. ἀναθήμασί τε γὰρ πολλοῖς καὶ μεγάλοις ἀργυροῖς καὶ χρυσοῖς, ἔτι δ´ ἐλεφαντίνοις, καὶ κολοττικῶν ἀνδριάντων πλήθει, πρὸς δὲ τούτοις κατασκευαῖς μονολίθων ὀβελίσκων μηδεμίαν τῶν ὑπὸ τὸν ἥλιον οὕτω κεκοσμῆσθαι. 2 τεττάρων γὰρ ἱερῶν κατασκευασθέντων τό τε κάλλος καὶ τὸ μέγεθος θαυμαστὸν εἶναι τὸ παλαιότατον, τρισκαίδεκα μὲν σταδίων τὴν περίμετρον, πέντε δὲ καὶ τετταράκοντα πηχῶν τὸ ὕψος, εἴκοσι δὲ καὶ τεττάρων ποδῶν τὸ πλάτος τῶν τοίχων. 3 ἀκόλουθον δὲ τῇ μεγαλοπρεπείᾳ ταύτῃ καὶ τὸν ἐν αὐτῷ κόσμον τῶν ἀναθημάτων γενέσθαι, τῇ τε δαπάνῃ θαυμαστὸν καὶ τῇ χειρουργίᾳ περιττῶς εἰργασμένον. 4 τὰς μὲν οὖν οἰκοδομὰς διαμεμενηκέναι μέχρι τῶν νεωτέρων χρόνων, τὸν δ´ ἄργυρον καὶ χρυσὸν καὶ τὴν δι´ ἐλέφαντος καὶ λιθείας πολυτέλειαν ὑπὸ Περσῶν σεσυλῆσθαι καθ´ οὓς καιροὺς ἐνέπρησε τὰ κατ´ Αἴγυπτον ἱερὰ Καμβύσης· ὅτε δή φασι τοὺς Πέρσας μετενεγκόντας τὴν εὐπορίαν ταύτην εἰς τὴν Ἀσίαν καὶ τεχνίτας ἐξ Αἰγύπτου παραλαβόντας κατασκευάσαι τὰ περιβόητα βασίλεια τά τε ἐν Περσεπόλει καὶ τὰ ἐν Σούσοις καὶ τὰ ἐν Μηδίᾳ. 5 τοσοῦτο δὲ πλῆθος χρημάτων ἀποφαίνουσι γεγονέναι τότε κατ´Αἴγυπτον ὥστε τῶν κατὰ τὴν σύλησιν ἀπολειμμάτων κατακαυθέντων τὰ συναχθέντα κατὰ μικρὸν εὑρεθῆναι χρυσίου μὲν πλείω τῶν τριακοσίων ταλάντων, ἀργυρίου δ´ οὐκ ἐλάττω τῶν δισχιλίων καὶ τριακοσίων ταλάντων. 6 εἶναι δέ φασι καὶ τάφους ἐνταῦθα τῶν ἀρχαίων βασιλέων θαυμαστοὺς καὶ τῶν μεταγενεστέρων τοῖς εἰς τὰ παραπλήσια φιλοτιμουμένοις ὑπερβολὴν οὐκ ἀπολείποντας. 7 οἱ μὲν οὖν ἱερεῖς ἐκ τῶν ἀναγραφῶν ἔφασαν εὑρίσκειν ἑπτὰ πρὸς τοῖς τετταράκοντα τάφους βασιλικούς· εἰς δὲ Πτολεμαῖον τὸν Λάγου διαμεῖναί φασιν ἑπτακαίδεκα μόνον, ὧν τὰ πολλὰ κατέφθαρτο καθ´ οὓς χρόνους παρεβάλομεν ἡμεῖς εἰς ἐκείνους τοὺς τόπους, ἐπὶ τῆς ἑκατοστῆς καὶ ὀγδοηκοστῆς ὀλυμπιάδος. οὐ μόνον δ´ οἱ κατ´ Αἴγυπτον ἱερεῖς ἐκ τῶν ἀναγραφῶν ἱστοροῦσιν, ἀλλὰ καὶ πολλοὶ τῶν Ἑλλήνων τῶν παραβαλόντων μὲν εἰς τὰς Θήβας ἐπὶ Πτολεμαίου τοῦ Λάγου, συνταξαμένων δὲ τὰς Αἰγυπτιακὰς ἱστορίας, ὧν ἐστι καὶ Ἑκαταῖος, συμφωνοῦσι τοῖς ὑφ´ ἡμῶν εἰρημένοις.
01.46.1 Μας έχουν πληροφορήσει ότι όχι μόνο αυτός ο βασιλιάς, αλλά και αρκετοί μεταγενέστεροι ασχολήθηκαν με τη ανάπτυξη αυτής της πόλης. Γιατί καμιά πόλη υπό τον ήλιο δεν είχε ποτέ τόσα πολλά αναθήματα, από ασήμι, από χρυσό, από ελεφαντόδοντο, σε τόσο μεγάλο αριθμό και μέγεθος, σε τόσο τεράστια αγάλματα, και τέλος σε μονολιθικούς οβελίσκους.2 Από τα τέσσερα ιερά που υπάρχουν στην πόλη, το παλαιότερο είναι αξιοθαύμαστο τόσο για την ομορφιά του όσο και για το μέγεθός του, γιατί η περίμετρός του είναι δεκατρία στάδια, το ύψος του σαράντα πέντε πήχες και οι τοίχοι του έχουν πλάτος είκοσι τέσσερα πόδια [98].3 Επακόλουθο αυτής της μεγαλοπρέπειας είναι και τα θαυμάσια αναθήματα μέσα στα τείχη. Θαυμάσια τόσο για τις δαπάνες που χρειάστηκαν όσο και για την καλλιτεχνία τους. 4 Τα οικοδομήματα του ιερού διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα, αλλά τα καλλιτεχνήματα από ασήμι, χρυσό, άργυρο και πολύτιμες πέτρες εκλάπησαν από τους Πέρσες, όταν ο Καμβύσης έκαψε τα ιερά στην Αίγυπτο [99]. Τότε, όπως λένε, μετέφερε όλα τα καλλιτεχνήματα στην Ασία και πήρε μαζί του Αιγύπτιους τεχνίτες οι οποίοι έχτισαν τα περίφημα ανάκτορα στην Περσέπολη και στα Σούσα, και σε όλη τη Μηδία. 5 Τόσο μεγάλο πλούτο είχε η Αίγυπτος, που, όπως λένε, ακόμα και μετά την κλοπή, ότι απέμεινε από του θησαυρούς συλλέχτηκε σιγά-σιγά και μεθοδικά και βρέθηκε να αξίζει πάνω από τριακόσια χρυσά τάλαντα και πάνω από δυο χιλιάδες τριακόσια αργυρά τάλαντα. 6 Λένε επίσης ότι στην πόλη αυτή υπάρχουν σημαντικοί τάφοι των παλαιών Αιγυπτίων βασιλιάδων και των διαδόχων τους οι οποίοι δε επιτρέπουν σε επίδοξους μιμητές της δόξας τους να τους συλήσουν. 7 Οι ιερείς λένε επίσης ότι σύμφωνα με τα αρχεία τους υπάρχουν σαράντα επτά τάφοι βασιλιάδων. Αλλά, όπως λένε, μέχρι την εποχή του Πτολεμαίου του Λαγού είχαν παραμείνει μόνο δεκαπέντε, καιόταν εμείς επισκεφθήκαμε την περιοχή, στην Εκατοστή Ογδοηκοστή Ολυμπιάδα, οι περισσότεροι από αυτούς είχαν ήδη καταστραφεί. Αυτά τα λένε όχι μόνο τα αρχεία των Αιγυπτίων ιερέων, αλλά και πολλοί Έλληνες που επισκέφτηκαν τις Θήβες στην εποχή του Πτολεμαίου του Λαγού, και έχουν γράψει την ιστορία της Αιγύπτου, και ένας από αυτούς, ο Εκαταίος [100], συμφωνεί με αυτά που λέμε εδώ.
01.47.1 ἀπὸ γὰρ τῶν πρώτων τάφων, ἐν οἷς παραδέδοται τὰς παλλακίδας τοῦ Διὸς τεθάφθαι, δέκα σταδίων φησὶν ὑπάρξαι βασιλέως μνῆμα τοῦ προσαγορευθέντος Ὀσυμανδύου. τούτου δὲ κατὰ μὲν τὴν εἴσοδον ὑπάρχειν πυλῶνα λίθου ποικίλου, τὸ μὲν μῆκος δίπλεθρον, τὸ δ´ ὕψος τετταράκοντα καὶ πέντε πηχῶν· 2 διελθόντι δ´ αὐτὸν εἶναι λίθινον περίστυλον τετράγωνον, ἑκάστης πλευρᾶς οὔσης τεττάρων πλέθρων· ὑπηρεῖσθαι δ´ ἀντὶ τῶν κιόνων ζῴδια πηχῶν ἑκκαίδεκα μονόλιθα, τὸν τύπον εἰς τὸν ἀρχαῖον τρόπον εἰργασμένα· τὴν ὀροφήν τε πᾶσαν ἐπὶ πλάτος δυοῖν ὀργυιῶν ὑπάρχειν μονόλιθον, ἀστέρας ἐν κυανῷ καταπεποικιλμένην· ἑξῆς δὲ τοῦ περιστύλου τούτου πάλιν ἑτέραν εἴσοδον καὶ πυλῶνα τὰ μὲν ἄλλα παραπλήσιον τῷ προειρημένῳ, γλυφαῖς δὲ παντοίαις περιττότερον εἰργασμένον· 3 παρὰ δὲ τὴν εἴσοδον ἀνδριάντας εἶναι τρεῖς ἐξ ἑνὸς τοὺς πάντας λίθου μέλανος τοῦ Συηνίτου, καὶ τούτων ἕνα μὲν καθήμενον ὑπάρχειν μέγιστον πάντων τῶν κατ´ Αἴγυπτον, οὗ τὸν πόδα μετρούμενον ὑπερβάλλειν τοὺς ἑπτὰ πήχεις, ἑτέρους δὲ δύο πρὸς τοῖς γόνασι, τὸν μὲν ἐκ δεξιῶν, τὸν δὲ ἐξ εὐωνύμων, θυγατρὸς καὶ μητρός, τῷ μεγέθει λειπομένους τοῦ προειρημένου. 4 τὸ δ´ ἔργον τοῦτο μὴ μόνον εἶναι κατὰ τὸ μέγεθος ἀποδοχῆς ἄξιον, ἀλλὰ καὶ τῇ τέχνῃ θαυμαστὸν καὶ τῇ τοῦ λίθου φύσει διαφέρον, ὡς ἂν ἐν τηλικούτῳ μεγέθει μήτε διαφυάδος μήτε κηλῖδος μηδεμιᾶς θεωρουμένης. ἐπιγεγράφθαι δ´ ἐπ´ αὐτοῦ „Βασιλεὺς βασιλέων Ὀσυμανδύας εἰμί. εἰ δέ τις εἰδέναι βούλεται πηλίκος εἰμὶ καὶ ποῦ κεῖμαι, νικάτω τι τῶν ἐμῶν ἔργων.“ 5 εἶναι δὲ καὶ ἄλλην εἰκόνα τῆς μητρὸς αὐτοῦ καθ´ αὑτὴν πηχῶν εἴκοσι μονόλιθον, ἔχουσαν δὲ τρεῖς βασιλείας ἐπὶ τῆς κεφαλῆς, ἃς διασημαίνειν ὅτι καὶ θυγάτηρ καὶ γυνὴ καὶ μήτηρ βασιλέως ὑπῆρξε. 6 μετὰ δὲ τὸν πυλῶνα περίστυλον εἶναι τοῦ προτέρου ἀξιολογώτερον, ἐν ᾧ γλυφὰς ὑπάρχειν παντοίας δηλούσας τὸν πόλεμον τὸν γενόμενον αὐτῷ πρὸς τοὺς ἐν τοῖς Βάκτροις ἀποστάντας· ἐφ´ οὓς ἐστρατεῦσθαι πεζῶν μὲν τετταράκοντα μυριάσιν, ἱππεῦσι δὲ δισμυρίοις, εἰς τέτταρα μέρη διῃρημένης τῆς πάσης στρατιᾶς, ὧν ἁπάντων υἱοὺς τοῦ βασιλέως ἐσχηκέναι τὴν ἡγεμονίαν.
01.47.1 Λέει [ο Εκαταίος] ότι δέκα στάδια μετά από τον τάφο, σύμφωνα με την παράδοση, είναι θαμμένες οι παλλακίδες του Δία και υπάρχει το μνήμα του βασιλιά που ονομάζεται Οσυμανδύας [101]. Στην είσοδο υπάρχει λίθινος πυλώνας από πολυποίκιλη πέτρα, μήκους δυο πλέθρων και ύψους σαράντα πέντε πήχεων. 2 Περνώντας μέσα από αυτόν τον πυλώνα, ο επισκέπτης φθάνει σε τετράγωνο, πέτρινο περιστύλιο, μάκρους τεσσάρων πλέθρων σε κάθε πλευρά. Αντί κιόνων, υποστηρίζεται από μονολιθικά αγάλματα ζώων ύψους δεκαέξι πήχεων, που είναι σμιλευμένα σύμφωνα με τον αρχαϊκό τρόπο [102]. Όλη η οροφή, που έχει πλάτος δυο οργιές, είναι φτιαγμένη από έναν ογκόλιθο και είναι θεαματικά διακοσμημένη με αστέρια σε μπλε φόντο. Μετά από αυτό το περιστύλιο υπάρχει άλλη μια είσοδος και πυλώνες, καθόλα παρόμοια με τα προηγούμενα, εκτός του ότι είναι διακοσμημένα με περισσότερα γλυπτά. 3 Δίπλα από την είσοδο υπάρχουν τρία αγάλματα, όλα μονολιθικά, φτιαγμένα από μαύρη πέτρα της Συήνης, και από αυτά ένα, που είναι καθισμένο, είναι το μεγαλύτερο στην Αίγυπτο [103], τα πόδια [του αγάλματος] μετρούν πάνω από επτά πήχες, ενώ τα στα γόνατα, το δεξί και το αριστερό, μητέρα και κόρη αντίστοιχα, είναι λίγο μικρότερα. 4 Και δεν είναι μόνο για το μέγεθός του που αυτό το μνημείο αξίζει να αναφερθεί, αλλά και για την εξαιρετική αισθητική του και την ποιότητα της κατασκευής του, εφόσον σε ένα τόσο μεγάλο πέτρινο οικοδόμημα δεν φαίνεται ούτε μια χαραμάδα, ούτε μια κηλίδα. Η επιγραφή του λέει το εξής: “Είμαι ο Οσυμανδύας, ο βασιλιάς των βασιλιάδων. Όποιος θέλει να με γνωρίζει και ξέρει πού βρίσκομαι, ας ξεπεράσει το έργο μου”. 5 Δίπλα υπάρχει και το άγαλμα της μητέρας του, μόνο του, επίσης από μονόλιθο ύψους είκοσι πήχεων, και στο κεφάλι έχει τρία διαδήματα τα οποία δείχνουν ότι υπήρξε θυγατέρα, σύζυγος και μητέρα βασιλιά. 6 Μετά από τον πυλώνα υπάρχει περιστύλιο, ακόμα πιο αξιόλογο. Πάνω υπάρχουν παντός είδους γλυπτά που δείχνουν τον πόλεμο του βασιλιά κατά των Βάκτρων που είχαν επαναστατήσει. Στον πόλεμο αυτό είχε στρατολογήσει τετρακόσιες χιλιάδες πεζικάριους και είκοσι χιλιάδες ιππείς, όλοι τους χωρισμένοι σε τέσσερα μέρη, κάθε ένα στις διαταγές ενός από τους γιους του βασιλιά [104].
01.48.1 καὶ κατὰ μὲν τὸν πρῶτον τῶν τοίχων τὸν βασιλέα κατεσκευάσθαι πολιορκοῦντα τεῖχος ὑπὸ ποταμοῦ περίῤῥυτον καὶ προκινδυνεύοντα πρός τινας ἀντιτεταγμένους μετὰ λέοντος, συναγωνιζομένου τοῦ θηρίου καταπληκτικῶς· ὑπὲρ οὗ τῶν ἐξηγουμένων οἱ μὲν ἔφασαν πρὸς ἀλήθειαν χειροήθη λέοντα τρεφόμενον ὑπὸ τοῦ βασιλέως συγκινδυνεύειν αὐτῷ κατὰ τὰς μάχας καὶ τροπὴν ποιεῖν τῶν ἐναντίων διὰ τὴν ἀλκήν, τινὲς δ´ ἱστόρουν ὅτι καθ´ ὑπερβολὴν ἀνδρεῖος ὢν καὶ φορτικῶς ἑαυτὸν ἐγκωμιάζειν βουλόμενος, διὰ τῆς τοῦ λέοντος εἰκόνος τὴν διάθεσιν ἑαυτοῦ τῆς ψυχῆς ἐσήμαινεν. 2 ἐν δὲ τῷ δευτέρῳ τοίχῳ τοὺς αἰχμαλώτους ὑπὸ τοῦ βασιλέως ἀγομένους εἰργάσθαι τά τε αἰδοῖα καὶ τὰς χεῖρας οὐκ ἔχοντας, δι´ ὧν δοκεῖν δηλοῦσθαι διότι ταῖς ψυχαῖς ἄνανδροι καὶ κατὰ τὰς ἐν τοῖς δεινοῖς ἐνεργείας ἄχειρες ἦσαν. 3 τὸν δὲ τρίτον ἔχειν γλυφὰς παντοίας καὶ διαπρεπεῖς γραφάς, δι´ ὧν δηλοῦσθαι βουθυσίας τοῦ βασιλέως καὶ θρίαμβον ἀπὸ τοῦ πολέμου καταγόμενον. κατὰ δὲ μέσον τὸν περίστυλον ὑπαίθριον βωμὸν ᾠκοδομῆσθαι τοῦ καλλίστου λίθου τῇ τε χειρουργίᾳ διάφορον καὶ τῷ μεγέθει θαυμαστόν. 4 κατὰ δὲ τὸν τελευταῖον τοῖχον ὑπάρχειν ἀνδριάντας καθημένους δύο μονολίθους ἑπτὰ καὶ εἴκοσι πηχῶν, παρ´ οὓς εἰσόδους τρεῖς ἐκ τοῦ περιστύλου κατεσκευάσθαι, καθ´ ἃς οἶκον ὑπάρχειν ὑπόστυλον, ᾠδείου τρόπον κατεσκευασμένον, ἑκάστην πλευρὰν ἔχοντα δίπλεθρον. 5 ἐν τούτῳ δ´ εἶναι πλῆθος ἀνδριάντων ξυλίνων, διασημαῖνον τοὺς {τὰς} ἀμφισβητήσεις ἔχοντας καὶ προσβλέποντας τοῖς τὰς δίκας κρίνουσι· τούτους δ´ ἐφ´ ἑνὸς τῶν τοίχων ἐγγεγλύφθαι τριάκοντα τὸν ἀριθμόν, καὶ κατὰ τὸ μέσον τὸν ἀρχιδικαστήν, ἔχοντα τὴν ἀλήθειαν ἐξηρτημένην ἐκ τοῦ τραχήλου καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐπιμύοντα, καὶ βιβλίων αὐτῷ παρακείμενον πλῆθος· ταύτας δὲ τὰς εἰκόνας ἐνδείκνυσθαι διὰ τοῦ σχήματος ὅτι τοὺς μὲν δικαστὰς οὐδὲν δεῖ λαμβάνειν, τὸν ἀρχιδικαστὴν δὲ πρὸς μόνην βλέπειν τὴν ἀλήθειαν.
01.48.1 Στον πρώτο τοίχο φαίνεται ο βασιλιάς να πολιορκεί την πόλη την οποία περιβάλλει ένας ποταμός, και οδηγεί την επίθεση κατά των εχθρών. Τον συνοδεύει ένα λιοντάρι που τον βοηθά να τρομάξει τον εχθρό. Μερικοί εξηγούν τη σκηνή λέγοντας ότι πρόκειται για εξημερωμένο λιοντάρι που ο βασιλιάς έπαιρνε μαζί του στις εκστρατείες για να τρομάζει τους εχθρούς με τους βρυχηθμούς του, άλλοι όμως ισχυρίζονται ότι ο βασιλιάς, που ήταν εξαιρετικά ανδρείος, ήθελε με το λιοντάρι να δείξει το θάρρος του. 2 Στον δεύτερο τοίχο φαίνεται ο βασιλιάς να οδηγεί τους αιχμαλώτους. Τους έχουν κόψει τα γεννητικά τους όργανα και τα χέρια τους, πράγμα που δείχνει ότι είναι άνανδροι και ανίκανοι να πολεμήσουν [105]. 3 Ο τρίτος τοίχος δείχνει διάφορα γλυπτά και υπέροχες ζωγραφιές που δείχνουν τον βασιλιά να θυσιάζει βόδια και να γιορτάζει τον θρίαμβό του στον πόλεμο. Στο κέντρο του περιστυλίου έχει χτιστεί υπαίθριος βωμός από την πιο όμορφη πέτρα, αισθητικά θαυμάσιος και πολύ μεγάλος. 4 Στον τελευταίο τοίχο υπάρχουν δυο μονολιθικά, καθιστά αγάλματα, ύψους είκοσι επτά πήχεων και δίπλα τους τρεις είσοδοι από το περιστύλιο. Από τις εισόδους αυτές, μπαίνουμε στο θάλαμο η οροφή του οποίου στηρίζεται στους πυλώνες, χτισμένο με την τεχνοτροπία ωδείου, με μάκρος δυο πλέθρων σε κάθε πλευρά. 5 Στον θάλαμο αυτό υπάρχουν πολλά ξύλινα αγάλματα που δείχνουν ανθρώπους να έχουν δικαστικές αντιδικίες, με τα μάτια τους στραμμένα προς τους δικαστές που αποφασίζουν για τις υποθέσεις τους, και οι οποίοι φαίνονται σε γλυπτά στους τοίχους, τριάντα τον αριθμό, χωρίς χέρια, και ανάμεσά τους ο αρχιδικαστής, στο λαιμό του οποίου κρέμεται η αλήθεια, και με τα μάτια του δεμένα και δίπλα του μεγάλος αριθμός βιβλίων [106]. Οι εικόνες αυτές δείχνουν ότι οι δικαστές δεν δωροδοκούνται και ο αρχιδικαστής έχει τα μάτια του αποκλειστικά στην αλήθεια.
01.49.1 ἑξῆς δ´ ὑπάρχειν περίπατον οἴκων παντοδαπῶν πλήρη, καθ´ οὓς παντοῖα γένη βρωτῶν κατεσκευάσθαι τῶν πρὸς ἀπόλαυσιν ἡδίστων. 2 καθ´ ὃν δὴ γλυφαῖς ἐντυχεῖν εἶναι καὶ χρώμασιν ἐπηνθισμένον τὸν βασιλέα, φέροντα τῷ θεῷ χρυσὸν καὶ ἄργυρον, ὃν ἐξ ἁπάσης ἐλάμβανε τῆς Αἰγύπτου κατ´ ἐνιαυτὸν ἐκ τῶν ἀργυρείων καὶ χρυσείων μετάλλων· ὑπογεγράφθαι δὲ καὶ τὸ πλῆθος, ὃ συγκεφαλαιούμενον εἰς ἀργυρίου λόγον εἶναι μνῶν τρισχιλίας καὶ διακοσίας μυριάδας. 3 ἑξῆς δ´ ὑπάρχειν τὴν ἱερὰν βιβλιοθήκην, ἐφ´ ἧς ἐπιγεγράφθαι Ψυχῆς ἰατρεῖον, συνεχεῖς δὲ ταύτῃ τῶν κατ´ Αἴγυπτον θεῶν ἁπάντων εἰκόνας, τοῦ βασιλέως ὁμοίως δωροφοροῦντος ἃ προσῆκον ἦν ἑκάστοις, καθάπερ ἐνδεικνυμένου πρός τε τὸν Ὄσιριν καὶ τοὺς κάτω παρέδρους ὅτι τὸν βίον ἐξετέλεσεν εὐσεβῶν καὶ δικαιοπραγῶν πρός τε ἀνθρώπους καὶ θεούς. 4 ὁμότοιχον δὲ τῇ βιβλιοθήκῃ κατεσκευάσθαι περιττῶς οἶκον εἰκοσίκλινον, ἔχοντα τοῦ τε Διὸς καὶ τῆς Ἥρας, ἔτι δὲ τοῦ βασιλέως εἰκόνας, ἐν ᾧ δοκεῖν καὶ τὸ σῶμα τοῦ βασιλέως ἐντεθάφθαι. 5 κύκλῳ δὲ τούτου πλῆθος οἰκημάτων κατεσκευάσθαι γραφὴν ἐχόντων ἐκπρεπῆ πάντων τῶν καθιερωμένων ἐν Αἰγύπτῳ ζῴων· ἀνάβασίν τε δι´ αὐτῶν εἶναι πρὸς ὅλον τὸν τάφον· ἣν διελθοῦσιν ὑπάρχειν ἐπὶ τοῦ μνήματος κύκλον χρυσοῦν τριακοσίων καὶ ἑξήκοντα καὶ πέντε πηχῶν τὴν περίμετρον, τὸ δὲ πάχος πηχυαῖον· ἐπιγεγράφθαι δὲ καὶ διῃρῆσθαι καθ´ ἕκαστον πῆχυν τὰς ἡμέρας τοῦ ἐνιαυτοῦ, παραγεγραμμένων τῶν κατὰ φύσιν γινομένων τοῖς ἄστροις ἀνατολῶν τε καὶ δύσεων καὶ τῶν διὰ ταύτας ἐπιτελουμένων ἐπισημασιῶν κατὰ τοὺς Αἰγυπτίους ἀστρολόγους. τοῦτον δὲ τὸν κύκλον ὑπὸ Καμβύσου καὶ Περσῶν ἔφασαν σεσυλῆσθαι καθ´ οὓς χρόνους ἐκράτησεν Αἰγύπτου. 6 Τὸν μὲν οὖν Ὀσυμανδύου τοῦ βασιλέως τάφον τοιοῦτον γενέσθαι φασίν, ὃς οὐ μόνον δοκεῖ τῇ κατὰ τὴν δαπάνην χορηγίᾳ πολὺ τῶν ἄλλων διενεγκεῖν, ἀλλὰ καὶ τῇ τῶν τεχνιτῶν ἐπινοίᾳ.
01.49.1 Μετά από αυτά υπάρχει μια αυλή γεμάτη οικήματα όλων των ειδών στα οποία παρασκευάζονται κάθε είδους γευστικές τροφές. 2 Υπάρχουν ανάγλυφα που δείχνουν το βασιλιά, ντυμένο στα κόκκινα, να προσφέρει στο θεό χρυσό και άργυρο που προέρχονται κάθε χρόνο από τα ορυχεία σε όλη την Αίγυπτο. Και από κάτω, μια επιγραφή που δίνει το ποσό που ανέρχεται σε τριάντα δύο εκατομμύρια αργυρές μνες. 3 Μετά από αυτά υπάρχει η ιερή βιβλιοθήκη η οποία έχει την εξής επιγραφή: “Θεραπευτήριο της Ψυχής”, και κολλητά με αυτό το κτίριο υπάρχουν αγάλματα όλων των θεών της Αιγύπτου σε καθέναν από τους οποίους ο βασιλιάς, με παρόμοιο τρόπο, προσφέρει δώρα, ανάλογα με την αξία τους, σαν να θέλει να αποδείξει στον Όσιρι και τους άλλους συγκατοίκους του στον κάτω κόσμο ότι στη διάρκεια της ζωής του εκτέλεσε με ευσέβεια και δικαιοσύνη τα καθήκοντά του προς τους ανθρώπους και τους θεούς. 4 Μετά τη βιβλιοθήκη, και σε μεσοτοιχία με αυτή, υπάρχει ένα θαυμάσια χτισμένο οίκημα που περιέχει ανάκλιντρα για είκοσι άτομα και αγάλματα του Δία και της Ήρας, αλλά και του βασιλιά. Φαίνεται ότι εδώ είναι θαμμένο το σώμα του βασιλιά. 5 Γύρω από το κτίριο αυτό είναι χτισμένα οικήματα που περιέχουν θαυμάσιες ζωγραφιές όλων των ζώων που θεωρούνται ιερά στην Αίγυπτο. Από το σημείο αυτό υπάρχει μια ανωφέρεια η οποία, από τα οικοδομήματα αυτά, οδηγεί στον συνολικό τάφο του βασιλιά. Στην κορυφή της ανωφέρειας υπάρχει χρυσός κυκλικός δρόμος που περιβάλλει το μνημείο, με περιφέρεια τριακοσίων εξήντα πέντε πήχεων και πάχος [107] ενός πήχη. Πάνω εκεί υπάρχουν παραστάσεις όλων των ημερών του έτους, μια σε κάθε πήχη, και για κάθε μέρα υπάρχουν οι ώρες ανατολής και δύσης των αστέρων, κατά τους νόμους της φύσης, και τις επιδράσεις που κατά τους Αιγύπτιους αστρολόγους προκαλούν [108]. Λένε ότι αυτό τον κύκλο έκλεψε ο Καμβύσης και οι Πέρσες όταν κατέλαβαν την Αίγυπτο. 6 Έτσι ήταν, σύμφωνα με όσα λένε, ο τάφος του βασιλιά Οσυμάνδυα, που είναι ο πιο καλύτερος από όλους, όχι μόνο σε δαπάνες κατασκευής, αλλά και στην επινοητικότητα των κατασκευαστών του.
01.50.1 οἱ δὲ Θηβαῖοί φασιν ἑαυτοὺς ἀρχαιοτάτους εἶναι πάντων ἀνθρώπων, καὶ παρ´ ἑαυτοῖς πρώτοις φιλοσοφίαν τε εὑρῆσθαι καὶ τὴν ἐπ´ ἀκριβὲς ἀστρολογίαν, ἅμα καὶ τῆς χώρας αὐτοῖς συνεργούσης πρὸς τὸ τηλαυγέστερον ὁρᾶν τὰς ἐπιτολάς τε καὶ δύσεις τῶν ἄστρων. 2 ἰδίως δὲ καὶ τὰ περὶ τοὺς μῆνας αὐτοῖς καὶ τοὺς ἐνιαυτοὺς διατετάχθαι. τὰς γὰρ ἡμέρας οὐκ ἄγουσι κατὰ σελήνην, ἀλλὰ κατὰ τὸν ἥλιον, τριακονθημέρους μὲν τιθέμενοι τοὺς μῆνας, πέντε δ´ ἡμέρας καὶ τέταρτον τοῖς δώδεκα μησὶν ἐπάγουσι, καὶ τούτῳ τῷ τρόπῳ τὸν ἐνιαύσιον κύκλον ἀναπληροῦσιν. ἐμβολίμους δὲ μῆνας οὐκ ἄγουσιν οὐδ´ ἡμέρας ὑφαιροῦσι, καθάπερ οἱ πλεῖστοι τῶν Ἑλλήνων. περὶ δὲ τῶν ἐκλείψεων ἡλίου τε καὶ σελήνης ἀκριβῶς ἐπεσκέφθαι δοκοῦσι, καὶ προῤῥήσεις περὶ τούτων ποιοῦνται, πάντα τὰ κατὰ μέρος γινόμενα προλέγοντες ἀδιαπτώτως. 3 Τῶν δὲ τούτου τοῦ βασιλέως ἀπογόνων ὄγδοος ὁ {ἀπὸ τοῦ πατρὸς} προσαγορευθεὶς Οὐχορεὺς ἔκτισε πόλιν Μέμφιν, ἐπιφανεστάτην τῶν κατ´ Αἴγυπτον. ἐξελέξατο μὲν γὰρ τόπον ἐπικαιρότατον ἁπάσης τῆς χώρας, ὅπου σχιζόμενος ὁ Νεῖλος εἰς πλείονα μέρη ποιεῖ τὸ καλούμενον ἀπὸ τοῦ σχήματος Δέλτα· διὸ καὶ συνέβη τὴν πόλιν εὐκαίρως κειμένην ἐπὶ τῶν κλείθρων εἶναι κυριεύουσαν τῶν εἰς τὴν ἄνω χώραν ἀναπλεόντων. 4 τὸ μὲν οὖν περίβολον τῆς πόλεως ἐποίησε σταδίων ἑκατὸν καὶ πεντήκοντα, τὴν δ´ ὀχυρότητα καὶ τὴν εὐχρηστίαν θαυμαστήν, τοιῷδέ τινι τρόπῳ κατασκευάσας. 5 ῥέοντος γὰρ τοῦ Νείλου περὶ τὴν πόλιν καὶ κατὰ τὰς ἀναβάσεις ἐπικλύζοντος, ἀπὸ μὲν τοῦ νότου προεβάλετο χῶμα παμμέγεθες, πρὸς μὲν τὴν πλήρωσιν τοῦ ποταμοῦ προβλήματος, πρὸς δὲ τοὺς ἀπὸ τῆς γῆς πολεμίους ἀκροπόλεως ἔχον τάξιν· ἐκ δὲ τῶν ἄλλων μερῶν πανταχόθεν ὤρυξε λίμνην μεγάλην καὶ βαθεῖαν, ἣ τὸ σφοδρὸν τοῦ ποταμοῦ δεχομένη καὶ πάντα τὸν περὶ τὴν πόλιν τόπον πληροῦσα, πλὴν ᾗ τὸ χῶμα κατεσκεύαστο, θαυμαστὴν ἐποίει τὴν ὀχυρότητα. 6 οὕτω δὲ καλῶς ὁ κτίσας αὐτὴν ἐστοχάσατο τῆς τῶν τόπων εὐκαιρίας ὥστε τοὺς ἑξῆς βασιλεῖς σχεδὸν ἅπαντας καταλιπόντας τὰς Θήβας τά τε βασίλεια καὶ τὴν οἴκησιν ἐν ταύτῃ ποιεῖσθαι. διόπερ ἀπὸ τούτων τῶν χρόνων ἤρξατο ταπεινοῦσθαι μὲν τὰ περὶ τὰς Θήβας, αὔξεσθαι δὲ τὰ περὶ τὴν Μέμφιν, ἕως Ἀλεξάνδρου τοῦ βασιλέως· τούτου γὰρ ἐπὶ θαλάττῃ τὴν ἐπώνυμον αὐτῷ πόλιν οἰκίσαντος οἱ κατὰ τὸ ἑξῆς βασιλεύσαντες τῆς Αἰγύπτου πάντες ἐφιλοτιμήθησαν εἰς τὴν ταύτης αὔξησιν. 7 οἱ μὲν γὰρ βασιλείοις μεγαλοπρεπέσιν, οἱ δὲ νεωρίοις καὶ λιμέσιν, οἱ δ´ ἑτέροις ἀναθήμασι καὶ κατασκευάσμασιν ἀξιολόγοις ἐπὶ τοσοῦτον ἐκόσμησαν αὐτὴν ὥστε παρὰ τοῖς πλείστοις πρώτην ἢ δευτέραν ἀριθμεῖσθαι τῶν κατὰ τὴν οἰκουμένην πόλεων. ἀλλὰ περὶ μὲν ταύτης τὰ κατὰ μέρος ἐν τοῖς ἰδίοις χρόνοις ἀναγράψομεν.
01.50.1 Λένε λοιπόν οι Θηβαίοι ότι αυτοί είναι οι πρώτοι από όλους τους ανθρώπους και πρώτα σε αυτούς αναπτύχθηκε η φιλοσοφία και η θετική επιστήμη της αστρολογίας, επειδή στη χώρα τους είναι πιο εύκολο από αλλού να παρατηρηθούν η ανατολή και η δύση των αστέρων. 2 Σε αυτούς επίσης ανήκει η επινόηση των μηνών και των ετών. Γιατί δεν υπολογίζουν τις ημέρες σύμφωνα με τις κινήσεις της σελήνης, αλλά με τον ήλιο, οπότε ο μήνας τους έχει τριάντα ημέρες και προσθέτουν πέντε και ένα τέταρτο της ημέρας κάθε δώδεκα μήνες και αυτό καθορίζει τον ετήσιο κύκλο [109]. Αλλά δεν έχουν εμβόλιμες ημέρες και μήνες, ούτε αφαιρούν ημέρες όπως κάνουν οι Έλληνες. Φαίνεται ότι έχουν κάνει ακριβείς παρατηρήσεις των εκλείψεων του ήλιου και της σελήνης, και μπορούν να προβλέπουν όλα αυτά τα φαινόμενα χωρίς λάθη. 3 Από τους απογόνους αυτού του βασιλιά, ο όγδοος (από τον πατέρα του), γνωστός σαν Ουχορέας, ίδρυσε την περίφημη πόλη Μέμφιδα, την πιο γνωστή στην Αίγυπτο. Επέλεξε το καλύτερο σημείο σε όλη τη χώρα, εκεί που ο Νείλος διαιρείται σε πολλά μέρη και σχηματίζει ρο σχήμα που ονομάζεται Δέλτα, από το σχήμα του. Με αποτέλεσμα η πόλη αυτή, με την εξαιρετική της θέση στην κορυφή του Δέλτα, ελέγχει όλες τις εμπορικές κινήσεις προς την Άνω Αίγυπτο. 4 Έδωσε στην πόλη περιφέρεια εκατό πενήντα σταδίων και την οχύρωσε θαυμάσια με τους εξής τρόπους: 5 Εφόσον ο Νείλος ρέει γύρω από την πόλη και την πλημμυρίζει όταν φουσκώνει, έκτισε στα νότια ένα τεράστιο ανάχωμα που την προστατεύει από τις πλημμύρες αλλά και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν ακρόπολη κατά των επιθέσεων των εχθρών. Γύρω από τις άλλες πλευρές έσκαψε μια μεγάλη και βαθιά λίμνη η οποία απορροφάει τη δύναμη των νερών του ποταμού καταλαμβάνοντας όλο το χώρο γύρω από την πόλη, εκτός από την πλευρά που υπάρχει το ανάχωμα.6 Ο ιδρυτής της πόλης επέλεξε τόσο επιδέξια τη θέση της ώστε όλοι οι βασιλιάδες που ακολούθησαν, άφησαν τις Θήβες και έχτισαν τα επίσημα παλάτια τους στην Μέμφιδα η οποία άρχισε να μεγαλώνει [110], μέχρι την εποχή του βασιλιά Αλέξανδρου. Γιατί από τότε που ο Αλέξανδρος ίδρυσε την παραλιακή πόλη που φέρει το όνομά του, όλοι οι βασιλιάδες ενδιαφέρθηκαν περισσότερο γι' αυτήν. 7 Μερικοί βασιλιάδες την τίμησαν [την Αλεξάνδρεια] με θαυμάσια ανάκτορα, άλλοι με ναυπηγία και λιμάνια, ενώ άλλοι με εξαιρετικά αφιερώματα και κτίρια, σε σημείο που να θεωρείται η πρώτη ή η δεύτερη πόλη της οικουμένης. Θα επανέλθουμε με ακριβέστερη περιγραφή της πόλης αυτής όταν αναφερθούμε στην εν λόγω περίοδο [111].
01.5.1 ὁ δὲ τὴν Μέμφιν κτίσας μετὰ τὴν τοῦ χώματος καὶ τῆς λίμνης κατασκευὴν ᾠκοδόμησε βασίλεια τῶν μὲν παρὰ τοῖς ἄλλοις οὐ λειπόμενα, τῆς δὲ τῶν προβασιλευσάντων μεγαλοψυχίας καὶ φιλοκαλίας οὐκ ἄξια. 2 οἱ γὰρ ἐγχώριοι τὸν μὲν ἐν τῷ ζῆν χρόνον εὐτελῆ παντελῶς εἶναι νομίζουσι, τὸν δὲ μετὰ τὴν τελευτὴν δι´ ἀρετὴν μνημονευθησόμενον περὶ πλείστου ποιοῦνται, καὶ τὰς μὲν τῶν ζώντων οἰκήσεις καταλύσεις ὀνομάζουσιν, ὡς ὀλίγον χρόνον ἐν ταύταις οἰκούντων ἡμῶν, τοὺς δὲ τῶν τετελευτηκότων τάφους ἀιδίους οἴκους προσαγορεύουσιν, ὡς ἐν ᾅδου διατελούντων τὸν ἄπειρον αἰῶνα· διόπερ τῶν μὲν κατὰ τὰς οἰκίας κατασκευῶν ἧττον φροντίζουσι, περὶ δὲ τὰς ταφὰς ὑπερβολὴν οὐκ ἀπολείπουσι φιλοτιμίας. 3 τὴν δὲ προειρημένην πόλιν ὀνομασθῆναί τινές φασιν ἀπὸ τῆς θυγατρὸς τοῦ κτίσαντος αὐτὴν βασιλέως. ταύτης δὲ μυθολογοῦσιν ἐρασθῆναι τὸν ποταμὸν Νεῖλον ὁμοιωθέντα ταύρῳ, καὶ γεννῆσαι τὸν ἐπ´ ἀρετῇ θαυμασθέντα παρὰ τοῖς ἐγχωρίοις Αἴγυπτον, ἀφ´ οὗ καὶ τὴν σύμπασαν χώραν τυχεῖν τῆς προσηγορίας. 4 διαδεξάμενον γὰρ τοῦτον τὴν ἡγεμονίαν γενέσθαι βασιλέα φιλάνθρωπον καὶ δίκαιον καὶ καθόλου σπουδαῖον ἐν πᾶσι· διὸ καὶ μεγάλης ἀποδοχῆς ἀξιούμενον ὑπὸ πάντων διὰ τὴν εὔνοιαν τυχεῖν τῆς προειρημένης τιμῆς. 5 Μετὰ δὲ τὸν προειρημένον βασιλέα δώδεκα γενεαῖς ὕστερον διαδεξάμενος τὴν κατ´ Αἴγυπτον ἡγεμονίαν Μοῖρις ἐν μὲν τῇ Μέμφει κατεσκεύασε τὰ βόρεια προπύλαια, τῇ μεγαλοπρεπείᾳ πολὺ τῶν ἄλλων ὑπερέχοντα, ἐπάνω δὲ τῆς πόλεως ἀπὸ δέκα σχοίνων λίμνην ὤρυξε τῇ μὲν εὐχρηστίᾳ θαυμαστήν, τῷ δὲ μεγέθει τῶν ἔργων ἄπιστον· 6 τὴν μὲν γὰρ περίμετρον αὐτῆς φασιν ὑπάρχειν σταδίων τρισχιλίων καὶ ἑξακοσίων, τὸ δὲ βάθος ἐν τοῖς πλείστοις μέρεσιν ὀργυιῶν πεντήκοντα· ὥστε τίς οὐκ ἂν ἀναλογιζόμενος τὸ μέγεθος τοῦ κατασκευάσματος εἰκότως ζητήσαι πόσαι μυριάδες ἀνδρῶν ἐν πόσοις ἔτεσι τοῦτο συνετέλεσαν; τὴν δὲ χρείαν τὴν ἐκ ταύτης καὶ κοινωφελίαν τοῖς τὴν Αἴγυπτον οἰκοῦσιν, ἔτι δὲ τὴν τοῦ βασιλέως ἐπίνοιαν, οὐκ ἄν τις ἐπαινέσειε τῆς ἀληθείας ἀξίως.
01.51.1 Ο ιδρυτής της Μέμφιδας, αφού κατασκεύασε το ανάχωμα και τη λίμνη, οικοδόμησε ένα παλάτι που, ενώ δεν ήταν κατώτερο όσων υπάρχουν στο εξωτερικό, δεν ήταν όμως και ανάλογο με το μεγαλείο των οικοδομημάτων των βασιλιάδων που είχαν προηγηθεί. 2 Γιατί οι ίδιοι οι Αιγύπτιοι πιστεύουν ότι η περίοδος της πατούσας ζωής μας δεν έχει καμιά σημασία, και δίνουν μεγάλη σημασία στην περίοδο μετά το θάνατο, όταν ο καθένας θα μνημονεύεται για τις αρετές του. Και ενώ τις κατοικίες των ζωντανών ονομάζουν καταλύματα, θέλοντας έτσι να δηλώσουν ότι εκεί κατοικούμε μόνο πρόσκαιρα, ονομάζουν τους τάφους “αιώνιες κατοικίες”. Και επειδή οι πεθαμένοι περνούν την αιωνιότητα στον Άδη, δεν φροντίζουν ιδιαίτερα τις κατοικίες τους, αλλά για τους τάφους τους δεν φείδονται καμιάς υπερβολής. 3 Η πόλη που προείπαμε ονομάστηκε έτσι, σύμφωνα με όσα λένε κάποιοι, από το όνομα της θυγατέρας του βασιλιά που την ίδρυσαν. Λένε ότι την ερωτεύτηκε ο ποταμός Νείλος ο οποίος πήρε τη μορφή ταύρου και γέννησε τον Αίγυπτο, περίφημο για τις αρετές του, από τον οποίο όλοι η χώρα πήρε το όνομά της. 4 Όταν λοιπόν ανέβηκε στο θρόνο έδειξε ότι ήταν φιλάνθρωπος και δίκαιος και γενικά σπουδαίος σε όλα και όλοι τον αποδέχονταν λόγω της εύνοιας της τύχης και των αρετών του. 5 Δώδεκα γενιές μετά τον προαναφερθέντα βασιλιά, ανέβηκε στον θρόνο της Αιγύπτου ο Μοίρις και έχτισε στην Μέμφιδα τα βόρεια προπύλαια, που ξεπερνούν όλα τα άλλα σε μεγαλοπρέπεια, και δέκα σχοινιά [112] βόρεια της Μέμφιδας κατασκεύασε μια λίμνη. Ένα πολύ χρήσιμο και μεγαλοπρεπές έργο [113]. 6 Λένε ότι η περίμετρος της λίμνης αυτής είναι χίλια εξακόσια στάδια και το βάθος, στα περισσότερα σημεία, πενήντα οργιές. Και ποιος άνθρωπος, βλέποντας το μέγεθος του έργου, δεν αναρωτιέται πόσες μυριάδες εργάτες χρειάστηκαν και για πόσα χρόνια για να το υλοποιήσουν. Όσο για τη χρησιμότητα αυτής της λίμνης και την συνεισφορά της ωφέλειά για όλους τους κατοίκους της Αιγύπτου, αλλά και για την επινοητικότητα του βασιλιά, ότι και να πει κανείς είναι λίγα για να εκφράσουν την το αληθινό τους μέγεθος.
01.52.1 Ἐπειδὴ γὰρ ὁ μὲν Νεῖλος οὐχ ὡρισμένας ἐποιεῖτο τὰς ἀναβάσεις, ἡ δὲ χώρα τὴν εὐκαρπίαν παρεσκεύαζεν ἀπὸ τῆς ἐκείνου συμμετρίας, εἰς ὑποδοχὴν τοῦ πλεονάζοντος ὕδατος ὤρυξε τὴν λίμνην, ὅπως μήτε διὰ τὸ πλῆθος τῆς ῥύσεως ἐπικλύζων ἀκαίρως τὴν χώραν ἕλη καὶ λίμνας κατασκευάζῃ, μήτ´ ἐλάττω τοῦ συμφέροντος τὴν πλήρωσιν ποιούμενος τῇ λειψυδρίᾳ τοὺς καρποὺς λυμαίνηται. 2 καὶ διώρυχα μὲν ἐκ τοῦ ποταμοῦ κατεσκεύασεν εἰς τὴν λίμνην ὀγδοήκοντα μὲν σταδίων τὸ μῆκος, τρίπλεθρον δὲ τὸ πλάτος· διὰ δὲ ταύτης ποτὲ μὲν δεχόμενος τὸν ποταμόν, ποτὲ δ´ ἀποστρέφων, παρείχετο τοῖς γεωργοῖς τὴν τῶν ὑδάτων εὐκαιρίαν, ἀνοιγομένου τοῦ στόματος καὶ πάλιν κλειομένου φιλοτέχνως καὶ πολυδαπάνως· οὐκ ἐλάττω γὰρ τῶν πεντήκοντα ταλάντων δαπανᾶν ἦν ἀνάγκη τὸν ἀνοῖξαι βουλόμενον ἢ κλεῖσαι τὸ προειρημένον κατασκεύασμα· 3 διαμεμένηκε δ´ ἡ λίμνη τὴν εὐχρηστίαν παρεχομένη τοῖς κατ´Αἴγυπτον ἕως τῶν καθ´ ἡμᾶς χρόνων, καὶ τὴν προσηγορίαν ἀπὸ τοῦ κατασκευάσαντος ἔχει, καλουμένη μέχρι τοῦ νῦν Μοίριδος λίμνη. 4 ὁ δ´ οὖν βασιλεὺς ὀρύττων ταύτην κατέλιπεν ἐν μέσῃ τόπον, ἐν ᾧ τάφον ᾠκοδόμησε καὶ δύο πυραμίδας, τὴν μὲν ἑαυτοῦ, τὴν δὲ τῆς γυναικός, σταδιαίας τὸ ὕψος, ἐφ´ ὧν ἐπέστησεν εἰκόνας λιθίνας καθημένας ἐπὶ θρόνου, νομίζων διὰ τούτων τῶν ἔργων ἀθάνατον ἑαυτοῦ καταλείψειν τὴν ἐπ´ ἀγαθῷ μνήμην. 5 τὴν δ´ ἐκ τῆς λίμνης ἀπὸ τῶν ἰχθύων γινομένην πρόσοδον ἔδωκε τῇ γυναικὶ πρὸς μύρα καὶ τὸν ἄλλον καλλωπισμόν, φερούσης τῆς θήρας ἀργυρίου τάλαντον ἑκάστης ἡμέρας· 6 εἴκοσι γὰρ καὶ δύο γένη τῶν κατ´ αὐτήν φασιν ἰχθύων εἶναι, καὶ τοσοῦτον αὐτῶν ἁλίσκεσθαι πλῆθος ὥστε τοὺς προσκαρτεροῦντας ταῖς ταριχείαις ὄντας παμπληθεῖς δυσχερῶς περιγίνεσθαι τῶν ἔργων. περὶ μὲν οὖν Μοίριδος τοσαῦθ´ ἱστοροῦσιν Αἰγύπτιοι.
01.52.1 Επειδή όμως ο Νείλος δεν φουσκώνει κάθε χρόνο στο ίδιο ύψος, ενώ η σοδειές της χώρας εξαρτώνται από το συγκεκριμένο αυτό φούσκωμα, έσκαψε τη λίμνη για να δέχεται τα παραπανήσια νερά για να μην πλημμυρίζει ο ποταμός τη γη και να σχηματίζει με έλη και μικρές λίμνες ούτε όμως και να καταστρέφονται τα σπαρτά από τη λειψυδρία. 2 Έφτιαξε επίσης μια διώρυγα μήκους ογδόντα σταδίων και πλάτους τριών πλέθρων [114] από το ποτάμι μέχρι τη λίμνη, και από τη διώρυγα αυτή, άλλοτε από τον ποταμό προς τη λίμνη και άλλοτε κλείνοντάς την, τροφοδοτούσε με αρκετό νερό τους αγρότες, όποτε υπήρχε ανάγκη. Το στόμιο της διώρυγας άνοιγε και έκλεινε με περίτεχνο τρόπο αλλά με σημαντικό κόστος, γιατί αν κάποιος είχε ανάγκη να ανοίξει ή να κλείσει τη διώρυγα έπρεπε να πληρώσει πενήντα τάλαντα. 3 Η λίμνη εξακολουθεί μέχρι στις μέρες μας να εξυπηρετεί επαρκώς τις ανάγκες των Αιγυπτίων και έχει το όνομα του κατασκευαστού της, λέγεται δηλαδή Λίμνη Μοίριδα. 4 Όταν της έσκαψε, ο βασιλιάς άφησε στο κέντρο της ένα λόφο ύψους ενός σταδίου, πάνω στον οποίο έχτισε ένα τάφο και δυο πυραμίδες, γι' αυτόν και για τη γυναίκα του και στην κορυφή τους τοποθέτησε αγάλματα καθισμένα στο θρόνο θεωρώντας ότι έτσι θα άφηνε αθάνατα έργα για την καλή μνήμη του. 5 Τα εισοδήματα από τα ψάρια που ψαρεύονταν στη λίμνη παραχώρησε στη σύζυγό του για τις ανάγκες της επικήδειας φροντίδας της, και το ποσό ανερχόταν σε ένα ασημένιο τάλαντο κάθε μέρα [115].
01.53.1 Σεσόωσιν δέ φασιν ὕστερον ἑπτὰ γενεαῖς βασιλέα γενόμενον ἐπιφανεστάτας καὶ μεγίστας τῶν πρὸ αὐτοῦ πράξεις ἐπιτελέσασθαι. ἐπεὶ δὲ περὶ τούτου τοῦ βασιλέως οὐ μόνον οἱ συγγραφεῖς οἱ παρὰ τοῖς Ἕλλησι διαπεφωνήκασι πρὸς ἀλλήλους, ἀλλὰ καὶ τῶν κατ´ Αἴγυπτον οἵ τε ἱερεῖς καὶ οἱ διὰ τῆς ᾠδῆς αὐτὸν ἐγκωμιάζοντες οὐχ ὁμολογούμενα λέγουσιν, ἡμεῖς πειρασόμεθα τὰ πιθανώτατα καὶ τοῖς ὑπάρχουσιν ἔτι κατὰ τὴν χώραν σημείοις τὰ μάλιστα συμφωνοῦντα διελθεῖν. 2 γεννηθέντος γὰρ τοῦ Σεσοώσιος ἐποίησεν ὁ πατὴρ αὐτοῦ μεγαλοπρεπές τι καὶ βασιλικόν· τοὺς γὰρ κατὰ τὴν αὐτὴν ἡμέραν γεννηθέντας παῖδας ἐξ ὅλης τῆς Αἰγύπτου συναγαγὼν καὶ τροφοὺς καὶ τοὺς ἐπιμελησομένους ἐπιστήσας τὴν αὐτὴν ἀγωγὴν καὶ παιδείαν ὥρισε τοῖς πᾶσιν, ὑπολαμβάνων τοὺς μάλιστα συντραφέντας καὶ τῆς αὐτῆς παῤῥησίας κεκοινωνηκότας εὐνουστάτους καὶ συναγωνιστὰς ἐν τοῖς πολέμοις ἀρίστους ἔσεσθαι. 3 πάντα δὲ δαψιλῶς χορηγήσας διεπόνησε τοὺς παῖδας ἐν γυμνασίοις συνεχέσι καὶ πόνοις· οὐδενὶ γὰρ αὐτῶν ἐξῆν προσενέγκασθαι τροφήν, εἰ μὴ πρότερον δράμοι σταδίους ἑκατὸν καὶ ὀγδοήκοντα. 4 διὸ καὶ πάντες ἀνδρωθέντες ὑπῆρξαν ἀθληταὶ μὲν τοῖς σώμασιν εὔρωστοι, ἡγεμονικοὶ δὲ καὶ καρτερικοὶ ταῖς ψυχαῖς διὰ τὴν τῶν ἀρίστων ἐπιτηδευμάτων ἀγωγήν. 5 τὸ μὲν οὖν πρῶτον ὁ Σεσόωσις ἀποσταλεὶς ὑπὸ τοῦ πατρὸς μετὰ δυνάμεως εἰς τὴν Ἀραβίαν, συστρατευομένων καὶ τῶν συντρόφων, περί τε τὰς θήρας διεπονήθη καὶ ταῖς ἀνυδρίαις καὶ σπανοσιτίαις ἐγκαρτερήσας κατεστρέψατο τὸ ἔθνος ἅπαν τὸ τῶν Ἀράβων, ἀδούλωτον τὸν πρὸ τοῦ χρόνον γεγονός· 6 ἔπειτα εἰς τοὺς πρὸς τὴν ἑσπέραν τόπους ἀποσταλεὶς τὴν πλείστην τῆς Λιβύης ὑπήκοον ἐποιήσατο, παντελῶς νέος ὢν τὴν ἡλικίαν. 7 τοῦ δὲ πατρὸς τελευτήσαντος διαδεξάμενος τὴν βασιλείαν καὶ ταῖς προκατεργασθείσαις πράξεσι μετεωρισθείς, ἐπεβάλετο τὴν οἰκουμένην κατακτήσασθαι. 8 ἔνιοι δὲ λέγουσιν αὐτὸν ὑπὸ τῆς ἰδίας θυγατρὸς Ἀθύρτιος παρακληθῆναι πρὸς τὴν τῶν ὅλων δυναστείαν, ἣν οἱ μὲν συνέσει πολὺ τῶν ἄλλων διαφέρουσάν φασι διδάξαι τὸν πατέρα ῥᾳδίως {ἂν} ἐσομένην τὴν στρατείαν, οἱ δὲ μαντικῇ χρωμένην καὶ τὸ μέλλον ἔσεσθαι προγινώσκουσαν ἔκ τε τῆς θυτικῆς καὶ τῆς ἐγκοιμήσεως τῆς ἐν τοῖς ἱεροῖς, ἔτι δὲ τῶν κατὰ τὸν οὐρανὸν γινομένων σημείων. 9 γεγράφασι δέ τινες καὶ διότι κατὰ τὴν γένεσιν τοῦ Σεσοώσιος ὁ πατὴρ αὐτοῦ καθ´ ὕπνον δόξαι τὸν Ἥφαιστον αὐτῷ λέγειν ὅτι πάσης τῆς οἰκουμένης ὁ γεννηθεὶς παῖς κρατήσει. διὰ ταύτην οὖν τὴν αἰτίαν τὸν μὲν πατέρα τοὺς ἡλικιώτας τοῦ προειρημένου ἀθροῖσαι καὶ βασιλικῆς ἀγωγῆς ἀξιῶσαι, προκατασκευαζόμενον εἰς τὴν τῶν ὅλων ἐπίθεσιν, 10 αὐτὸν δ´ ἀνδρωθέντα καὶ τῇ τοῦ θεοῦ προῤῥήσει πιστεύσαντα κατενεχθῆναι πρὸς τὴν εἰρημένην στρατείαν.
01.53.1 Λένε ότι ο Σεσόωσις [116], που έγινε βασιλιάς μετά από επτά γενιές, έκανε περισσότερα και μεγαλύτερα έργα από ότι όλοι οι προκάτοχοί του. Σχετικά με το βασιλιά αυτόν δεν διαφωνούν μόνο οι Έλληνες συγγραφείς αλλά και οι Αιγύπτιοι, οι ιερείς και οι ποιητές που τον παινεύουν δίνουν διαφορετικές απόψεις. Εμείς πάντως θα προσπαθήσουμε να δώσουμε την πιο πιθανή αναφορά και αυτή που είναι πιο κοντά στα μνημεία που ακόμα υπάρχουν στη χώρα. 2 Όταν λοιπόν γεννήθηκε ο Σεσοώσιος, ο πατέρας του έκανε κάτι που ταίριαζε σε έναν μεγάλο άνδρα και βασιλιά: μάζεψε όλα τα αρσενικά παιδιά που είχαν γεννηθεί την ίδια μέρα σε όλη την Αίγυπτο, διόρισε τροφούς και κηδεμόνες και όρισε να έχουν όλα την ίδια αγωγή και εκπαίδευση, γιατί πίστευε ότι όποιοι μεγαλώνουν μαζί και απολαμβάνουν τις ίδιες στενές σχέσεις, θα είναι οι πιο πιστοί και πιο ανδρείοι συμμαχητές στον πόλεμο.3 Ικανοποίησε γενναιόδωρα κάθε ανάγκη τους και τους γύμνασε με συνεχείς επίπονες ασκήσεις. Γιατί σε κανένα δεν επιτρεπόταν να φάει οτιδήποτε πριν τρέξει εκατόν ογδόντα στάδια [117]. 4 Γιαυτό, όταν ενηλικιώθηκαν έγιναν όλοι καλοί αθλητές με εύρωστα σώματα και με πνεύμα κατάλληλο να ηγηθεί και να υπομένει, λόγω των ασκήσεων στις οποίες είχαν υποβληθεί με εξαιρετικά αποτελέσματα. 5 Πρώτα απ' όλα, ο Σεσόωσις, από κοντά και οι σύντροφοί του, στάλθηκε από τον πατέρα του με στρατό στην Αραβία όπου ασκήθηκαν σε επίπονα κυνήγια αγρίων ζώων, και αφού σκληραγωγήθηκαν στη δίψα και την πείνα, κατέλαβαν ολόκληρο το έθνος των Αράβων το οποίο δεν είχε ποτέ μέχρι τότε σκλαβωθεί. 6 Και μετά στάλθηκαν στα δυτικά μέρη όπου υπέταξαν το μεγαλύτερο κομμάτι της Λιβύης, αν και τώρα δεν ήταν πια νέοι. 7 Και όταν ανέβηκε στο θρόνο, μετά το θάνατο του πατέρα του, ήταν γεμάτος αυτοπεποίθηση λόγω των προηγούμενων πράξεών του, θέλησε να καταλάβει όλη την οικουμένη. 8 Μερικοί λένε ότι η κόρη του η Αθύρια ήταν αυτή που τον προέτρεψε να υποτάξει τους πάντες, γιατί όπως λένε μερικοί, ήταν αυτή εξυπνότερη από όλους τους συγχρόνους της απέδειξε στον πατέρα της ότι η εκστρατεία αυτή θα ήταν εύκολη υπόθεση. Ενώ άλλοι λένε ότι είχε το χάρισμα της μαντικής και γνώριζε από πριν, από θυσίες και από όνειρα μέσα στα ιερά, αλλά και από σημάδια στον ουρανό, τί θα συμβεί στο μέλλον. 9 Μερικοί έχουν επίσης γράψει ότι όταν γεννήθηκε ο Σεσοώσιος, ο πατέρας του έλεγε ότι παρουσιάστηκε στον ύπνο του ο Ήφαιστος και του είπε ότι ο νεογέννητος γιος του θα ήταν γινόταν κύριος όλης της οικουμένης, και ότι γιαυτό το λόγο ο πατέρας του είχε μαζέψει όλα τα συνομήλικα με το νεογέννητο παιδιά και τα υπέβαλε σε βασιλικά γυμνάσια, ετοιμάζοντάς τα έτσι για να επιτεθούν σε όλο τον κόσμο. 10 και ότι ο γιος του, όταν ενηλικιώθηκε, έχοντας εμπιστοσύνη στους χρησμούς, έσπευσε να υλοποιήσει την εκστρατεία.
10.54.1 πρὸς δὲ ταύτην τὴν ἐπιβολὴν πρῶτον μὲν τὴν πρὸς αὐτὸν εὔνοιαν κατεσκεύασε πᾶσι τοῖς κατ´ Αἴγυπτον, ἡγούμενος δεῖν τοὺς μὲν συστρατεύοντας ἑτοίμως ὑπὲρ τῶν ἡγουμένων ἀποθνήσκειν, τοὺς δ´ ἀπολειπομένους ἐπὶ τῶν πατρίδων μηδὲν νεωτερίζειν, εἰ μέλλει τὴν προαίρεσιν ἐπὶ τέλος ἄξειν. 2 διὸ καὶ πάντας ἐκ τῶν ἐνδεχομένων εὐηργέτει, τοὺς μὲν χρημάτων δωρεαῖς ἐκθεραπεύων, τοὺς δὲ χώρας δόσει, τινὰς δὲ τιμωρίας ἀπολύσει, πάντας δὲ ταῖς ὁμιλίαις καὶ τῇ τῶν τρόπων ἐπιεικείᾳ προσήγετο· τῶν τε γὰρ βασιλικῶν ἐγκλημάτων ἅπαντας ἀθῴους ἀφῆκε καὶ τοὺς πρὸς ἀργύριον συγκεκλειμένους ἀπέλυσε τοῦ χρέους, ὄντος πολλοῦ πλήθους {ἀνθρώπων} ἐν ταῖς φυλακαῖς. 3 τὴν δὲ χώραν ἅπασαν εἰς ἓξ καὶ τριάκοντα μέρη διελών, ἃ καλοῦσιν Αἰγύπτιοι νομούς, ἐπέστησεν ἅπασι νομάρχας τοὺς ἐπιμελησομένους τῶν τε προσόδων τῶν βασιλικῶν καὶ διοικήσοντας ἅπαντα τὰ κατὰ τὰς ἰδίας μερίδας. 4 ἐπελέξατο δὲ καὶ {τούτων} τῶν ἀνδρῶν τοὺς ταῖς ῥώμαις διαφέροντας καὶ συνεστήσατο στρατόπεδον ἄξιον τοῦ μεγέθους τῆς ἐπιβολῆς· κατέγραψε γὰρ πεζῶν μὲν ἑξήκοντα μυριάδας, ἱππεῖς δὲ δισμυρίους καὶ τετρακισχιλίους, ζεύγη δὲ πολεμιστήρια δισμύρια καὶ ἑπτακισχίλια. 5 ἐπὶ δὲ τὰς κατὰ μέρος ἡγεμονίας τῶν στρατιωτῶν ἔταξε τοὺς συντρόφους, ἐνηθληκότας μὲν ἤδη τοῖς πολέμοις, ἀρετὴν δ´ ἐζηλωκότας ἐκ παίδων, εὔνοιαν δὲ ἀδελφικὴν ἔχοντας πρός τε τὸν βασιλέα καὶ πρὸς ἀλλήλους, ὄντας τὸν ἀριθμὸν πλείους τῶν χιλίων καὶ ἑπτακοσίων. 6 πᾶσι δὲ τοῖς προειρημένοις κατεκληρούχησε τὴν ἀρίστην τῆς χώρας, ὅπως ἔχοντες ἱκανὰς προσόδους καὶ μηδενὸς ἐνδεεῖς ὄντες ἀσκῶσι τὰ περὶ τοὺς πολέμους.
10.54.1 Προετοιμάζοντας την εκστρατεία θέλησε πρώτα να επιβεβαιώσει την εύνοια όλων των Αιγυπτίων, γιατί τη θεώρησε απαραίτητη για να ολοκληρωθεί με επιτυχία το σχέδιο και οι στρατιώτες του να είναι έτοιμοι να πεθάνουν για τους αρχηγούς τους, και όσοι έμεναν πίσω στη χώρα να μην ξεσηκωθούν. 2 Ευεργέτησε λοιπόν όλους με κάθε τρόπο, άλλους καλόπιασε με δωρεές χρημάτων, άλλους με παραχωρήσεις γης και άλλους με ακύρωση των ποινών τους. Και όλους προσέλκυσε με το φιλικό και ευγενικό του τρόπο. Απελευθέρωσε χωρίς καμιά τιμωρία όλους όσους κατηγορούνταν για εγκλήματα κατά του βασιλιά και ακύρωσε όλες τις υποχρεώσεις όλων όσοι ήταν φυλακισμένοι για χρέη, και ήταν πολλοί άνθρωποι στις φυλακές. 3 Διαίρεσε ολόκληρη τη χώρα σε τριάντα έξι μέρη, τα οποία οι Αιγύπτιοι ονομάζουν νομούς, σε κάθε νομό διόρισε νομάρχες που ήταν υπεύθυνοι να μαζεύουν τα βασιλικά έσοδα και να διοικούν τις περιοχές τους. 4 Στη συνέχεια διάλεξε τους πιο ρωμαλέους άνδρες και έφτιαξε στρατό αντάξιο του σχεδίου του. Στρατολόγησε εξακόσιες χιλιάδες πεζικάριους και είκοσι τέσσερις χιλιάδες ιππείς και είκοσι επτά χιλιάδες διπλά πολεμικά άρματα. 5 Έβαλε τους συντρόφους του αρχηγούς στις στρατιωτικές μονάδες, οι οποίοι είχαν ήδη πείρα στον πόλεμο και επιδίωκαν να αποδείξουν την ανδρεία των παιδιών που διοικούσαν και αγαπούσαν σαν αδελφό τόσο το βασιλιά όσο και τους άλλους συντρόφους τους, και ο αριθμός τους ήταν πάνω από χίλιοι επτακόσιοι. 6 Σε όλους αυτούς τους διοικητές των στρατιωτικών μονάδων παραχώρησε κομμάτια της καλύτερης γης της Αιγύπτου έτσι ώστε απολαμβάνοντας υψηλά εισοδήματα, να μην φοβούνται να ασκήσουν τα πολεμικά τους καθήκοντα.
01.55.1 κατασκευάσας δὲ τὴν δύναμιν ἐστράτευσεν ἐπὶ πρώτους Αἰθίοπας τοὺς πρὸς τῇ μεσημβρίᾳ κατοικοῦντας, καὶ καταπολεμήσας ἠνάγκασε τὸ ἔθνος φόρους τελεῖν ἔβενον καὶ χρυσὸν καὶ τῶν ἐλεφάντων τοὺς ὀδόντας. 2 ἔπειτ´ εἰς μὲν τὴν Ἐρυθρὰν θάλατταν ἀπέστειλε στόλον νεῶν τετρακοσίων, πρῶτος τῶν ἐγχωρίων μακρὰ σκάφη ναυπηγησάμενος, καὶ τάς τε νήσους τὰς ἐν τοῖς τόποις κατεκτήσατο καὶ τῆς ἠπείρου τὰ παρὰ θάλατταν μέρη κατεστρέψατο μέχρι τῆς Ἰνδικῆς· αὐτὸς δὲ μετὰ τῆς δυνάμεως πεζῇ τὴν πορείαν ποιησάμενος κατεστρέψατο πᾶσαν τὴν Ἀσίαν. 3 οὐ μόνον γὰρ τὴν ὕστερον ὑπ´ Ἀλεξάνδρου τοῦ Μακεδόνος κατακτηθεῖσαν χώραν ἐπῆλθεν, ἀλλὰ καί τινα τῶν ἐθνῶν ὧν ἐκεῖνος οὐ παρέβαλεν εἰς τὴν χώραν. 4 καὶ γὰρ τὸν Γάγγην ποταμὸν διέβη καὶ τὴν Ἰνδικὴν ἐπῆλθε πᾶσαν ἕως ὠκεανοῦ καὶ τὰ τῶν Σκυθῶν ἔθνη μέχρι Τανάιδος ποταμοῦ τοῦ διορίζοντος τὴν Εὐρώπην ἀπὸ τῆς Ἀσίας· ὅτε δή φασι τῶν Αἰγυπτίων τινὰς καταλειφθέντας περὶ τὴν Μαιῶτιν λίμνην συστήσασθαι τὸ τῶν Κόλχων ἔθνος. 5 ὅτι δὲ τοῦτο τὸ γένος Αἰγυπτιακόν ἐστι σημεῖον εἶναι τὸ περιτέμνεσθαι τοὺς ἀνθρώπους παραπλησίως τοῖς κατ´ Αἴγυπτον, διαμένοντος τοῦ νομίμου παρὰ τοῖς ἀποίκοις, καθάπερ καὶ παρὰ τοῖς Ἰουδαίοις. 6 ὁμοίως δὲ καὶ τὴν λοιπὴν Ἀσίαν ἅπασαν ὑπήκοον ἐποιήσατο καὶ τῶν Κυκλάδων νήσων τὰς πλείους. διαβὰς δ´ εἰς τὴν Εὐρώπην καὶ διεξιὼν ἅπασαν τὴν Θρᾴκην ἐκινδύνευσεν ἀποβαλεῖν τὴν δύναμιν διὰ σπάνιν τροφῆς καὶ τόπων δυσχωρίας. 7 διόπερ ὅρια τῆς στρατείας ποιησάμενος ἐν τῇ Θρᾴκῃ, στήλας κατεσκεύασεν ἐν πολλοῖς τόποις τῶν ὑπ´ αὐτοῦ κατακτηθέντων· αὗται δὲ τὴν ἐπιγραφὴν εἶχον Αἰγυπτίοις γράμμασι τοῖς ἱεροῖς λεγομένοις, „Τήνδε τὴν χώραν ὅπλοις κατεστρέψατο τοῖς ἑαυτοῦ βασιλεὺς βασιλέων καὶ δεσπότης δεσποτῶν Σεσόωσις“. 8 τὴν δὲ στήλην κατεσκεύασεν ἔχουσαν αἰδοῖον ἐν μὲν τοῖς μαχίμοις ἔθνεσιν ἀνδρός, ἐν δὲ τοῖς ἀγεννέσι καὶ δειλοῖς γυναικός, ἀπὸ τοῦ κυριωτέρου μέρους τὴν διάθεσιν τῆς ἑκάστων ψυχῆς φανερωτάτην τοῖς ἐπιγινομένοις ἔσεσθαι νομίζων. 9 ἐν ἐνίοις δὲ τόποις καὶ τὴν ἑαυτοῦ κατεσκεύασεν εἰκόνα λιθίνην, τόξα καὶ λόγχην ἔχουσαν, τῷ μεγέθει τέτταρσι παλαισταῖς μείζονα τῶν τεττάρων πηχῶν, ἡλίκος ὢν καὶ αὐτὸς ἐτύγχανεν. 10 ἐπιεικῶς δὲ προσενεχθεὶς ἅπασι τοῖς ὑποτεταγμένοις καὶ συντελέσας τὴν στρατείαν ἐν ἔτεσιν ἐννέα, τοῖς μὲν ἔθνεσι κατὰ δύναμιν προσέταξε δωροφορεῖν κατ´ ἐνιαυτὸν εἰς Αἴγυπτον, αὐτὸς δ´ ἀθροίσας αἰχμαλώτων τε καὶ τῶν ἄλλων λαφύρων πλῆθος ἀνυπέρβλητον ἐπανῆλθεν εἰς τὴν πατρίδα, μεγίστας πράξεις τῶν πρὸ αὐτοῦ κατειργασμένος. 11 καὶ τὰ μὲν ἱερὰ πάντα τὰ κατ´ Αἴγυπτον ἀναθήμασιν ἀξιολόγοις καὶ σκύλοις ἐκόσμησε, τῶν δὲ στρατιωτῶν τοὺς ἀνδραγαθήσαντας δωρεαῖς κατὰ τὴν ἀξίαν ἐτίμησε. 12 καθόλου δὲ ἀπὸ ταύτης τῆς στρατείας οὐ μόνον ἡ συνανδραγαθήσασα δύναμις μεγάλην εὐπορίαν κτησαμένη τὴν ἐπάνοδον ἐποιήσατο λαμπράν, ἀλλὰ καὶ τὴν Αἴγυπτον ἅπασαν συνέβη παντοίας ὠφελείας ἐμπλησθῆναι.
01.55.1 Όταν ετοίμασε το στρατό του εκστράτευσε πρώτα κατά των Αιθιόπων που κατοικούν νότια από την Αίγυπτο και αφού τους κατέλαβε τους υποχρέωσε να πληρώνουν φόρους υποτέλειας σε έβενο και χρυσό και ελεφαντόδοντο 2 Μετά έστειλε στόλο στην Ερυθρά Θάλασσα [118], αφού πρώτος αυτός από όλους τους Αιγύπτιους κατασκεύασε πολεμικά πλοία, και όχι μόνο κατέλαβε τα νησιά σε αυτές τις θάλασσες, αλλά υπέταξε και τις παραθαλάσσιες περιοχές της ηπειρωτικής χώρας μέχρι την Ινδία, ενώ ο ίδιος προχώρησε δια ξηράς με το στρατό του και κατέλαβε όλη την Ασία. 3 Και όχι μόνο κατέκτησε όλες τις περιοχές που αργότερα κατέλαβε ο Αλέξανδρος ο Μακεδόνας, αλλά ακόμα και ορισμένα έθνη που εκείνο δεν διέσχισε. 4 Γιατί πέρασε ακόμα και τον ποταμό Γάγγη και πάτησε σε όλη την Ινδία, μέχρι τον Ωκεανό, ακόμα και τα έθνη των Σκυθών μέχρι τον ποταμό Ταναΐδα που χωρίζει την Ευρώπη από την Ασία. Και τότε, λένε, κάποιοι Αιγύπτιοι που έμειναν πίσω γύρω από τη λίμνη Μαιώτιδα ίδρυσαν το έθνος των Κόλχων [119]. 5 Και απόδειξη ότι αυτό το έθνος είναι Αιγυπτιακό στην καταγωγή, είναι το γεγονός ότι οι Κόλχοι κάνουν περιτομή, όπως και οι Αιγύπτιοι, ένα έθιμο που έχει περάσει σε όλες τις αποικίες τους και στους Ιουδαίους. 6 Με τον ίδιο τρόπο υποδούλωσε όλη την Ασία αλλά τις περισσότερες από τις Κυκλάδες νήσους. Και αφού πέρασε στην Ευρώπη διέσχισε όλη τη Θράκη όπου και παραλίγο να χάσει όλο το στράτευμά του από την έλλειψη τροφής και τη δύσκολη δύση της περιοχής. 7 Χάραξε λοιπόν τα σύνορα της εκστρατείας του στη Θράκη και έστησε στήλες σε πολλές περιοχές από αυτές που είχε καταλάβει. Οι στήλες αυτές είχαν επιγραφές γραμμένες στη λεγόμενη ιερή Αιγυπτιακή γραφή, που έλεγαν: “Την χώρα αυτή κατέλαβε ο βασιλιάς των βασιλιάδων και δεσπότης των δεσποτών Σεσόωσις με τα όπλα του”. 8 Και διακόσμησε τις στήλες, εκεί που ο εχθρός ήταν γενναίος, με αντρικά γεννητικά όργανα, κι εκεί που ο εχθρός ήταν άνανδρος με γυναικεία, επειδή πίστευε το πνεύμα που επικρατούσε σε κάθε έθνος έπρεπε να μεταδοθεί με σαφήνεια στις επόμενες γενεές [120]. 9 Και σε κάποια μέρη έστησε πέτρινο άγαλμα του εαυτού του, οπλισμένο με τόξο και βέλη, ύψους πάνω από τέσσερις πήχες και τέσσερις παλάμες [121], που του έμοιαζε πολύ. 10 Έδειξε επιείκεια για όλους τους υποταγμένους λαούς και όταν ολοκλήρωσε την εκστρατεία του σε εννέα χρόνια, και αφού πρόσταξε τα έθνη να στέλνουν δώρα στην Αίγυπτο σύμφωνα με τις δυνατότητές τους, ο ίδιος με όλο το πλήθος των αιχμαλώτων και τα λάφυρα που είχε συγκεντρώσει επέστρεψε στην πατρίδα του έχοντας καταφέρει ανυπέρβλητα κατορθώματα όσο κανένας άλλος βασιλιάς στην Αίγυπτο. 11 Και δώρησε σε όλα τα ιερά της Αιγύπτου αναθήματα και σημαντικά λάφυρα ανάλογα με τη σπουδαιότητά τους, και τίμησε με δώρα κάθε στρατιώτη που διακρίθηκε για την ανδρεία του. 12 Και γενικά, μετά το τέλος της εκστρατείας ο στρατός, που είχε μερίδιο της ανδρείας του βασιλιά του και είχε αποκτήσει πολλά χρήματα, έκανε λαμπρή επάνοδο στη χώρα, και επίσης όλη η Αίγυπτος γέμισε με ωφελήματα όλων των ειδών.
01.56.1 Ὁ δὲ Σεσόωσις ἀποστήσας τὰ πλήθη ἀπὸ τῶν πολεμικῶν ἔργων τοῖς μὲν συνανδραγαθήσασι συνεχώρησε τὴν ῥᾳστώνην καὶ τὴν ἀπόλαυσιν τῶν κατακτηθέντων ἀγαθῶν, αὐτὸς δὲ φιλόδοξος ὢν καὶ τῆς εἰς τὸν αἰῶνα μνήμης ὀρεγόμενος κατεσκεύασεν ἔργα μεγάλα καὶ θαυμαστὰ ταῖς ἐπινοίαις καὶ ταῖς χορηγίαις, ἑαυτῷ μὲν ἀθάνατον περιποιοῦντα δόξαν, τοῖς δ´ Αἰγυπτίοις τὴν εἰς ἅπαντα τὸν χρόνον ἀσφάλειαν μετὰ ῥᾳστώνης. 2 πρῶτον μὲν γὰρ ἀπὸ θεῶν ἀρξάμενος ᾠκοδόμησεν ἐν πάσαις ταῖς κατ´ Αἴγυπτον πόλεσιν ἱερὸν θεοῦ τοῦ μάλιστα παρ´ ἑκάστοις τιμωμένου. πρὸς δὲ τὰς ἐργασίας τῶν μὲν Αἰγυπτίων οὐδένα παρέλαβε, δι´ αὐτῶν δὲ τῶν αἰχμαλώτων ἅπαντα κατεσκεύασε· διόπερ ἐπὶ πᾶσι τοῖς ἱεροῖς ἐπέγραψεν ὡς οὐδεὶς ἐγχώριος εἰς αὐτὰ μεμόχθηκε. 3 λέγεται δὲ τῶν αἰχμαλώτων τοὺς ἐκ τῆς Βαβυλωνίας ἁλόντας ἀποστῆναι τοῦ βασιλέως, μὴ δυναμένους φέρειν τὰς ἐν τοῖς ἔργοις ταλαιπωρίας· οὓς καταλαβομένους παρὰ τὸν ποταμὸν χωρίον καρτερὸν διαπολεμεῖν τοῖς Αἰγυπτίοις καὶ τὴν σύνεγγυς χώραν καταφθείρειν, τέλος δὲ δοθείσης ἀδείας αὐτοῖς κατοικῆσαι τὸν τόπον, ὃν καὶ ἀπὸ τῆς πατρίδος Βαβυλῶνα προσαγορεῦσαι. 4 δι´ αἰτίας δὲ παραπλησίους φασὶν ὠνομάσθαι καὶ τὴν Τροίαν τὴν ἔτι {καὶ} νῦν οὖσαν παρὰ τὸν Νεῖλον· τὸν μὲν γὰρ Μενέλαον ἐξ Ἰλίου πλέοντα μετὰ πολλῶν αἰχμαλώτων παραβαλεῖν εἰς Αἴγυπτον, τοὺς δὲ Τρῶας ἀποστάντας αὐτοῦ καταλαβέσθαι τινὰ τόπον καὶ διαπολεμῆσαι μέχρι ὅτου συγχωρηθείσης αὐτοῖς τῆς ἀσφαλείας ἔκτισαν πόλιν, ἣν ὁμώνυμον αὐτοὺς ποιῆσαι τῇ πατρίδι. 5 οὐκ ἀγνοῶ δ´ ὅτι περὶ τῶν εἰρημένων πόλεων Κτησίας ὁ Κνίδιος διαφόρως ἱστόρησε, φήσας τῶν μετὰ Σεμιράμιδος παραβαλόντων εἰς Αἴγυπτόν τινας ἐκτικέναι ταύτας, ἀπὸ τῶν ἰδίων πατρίδων θεμένους τὴν προσηγορίαν. 6 περὶ δὲ τούτων τὸ μὲν ἀληθὲς ἐκθέσθαι μετὰ ἀκριβείας οὐ ῥᾴδιον, τὸ δ´ ἀναγραφῆς ἀξιῶσαι τὰ διαφωνούμενα παρὰ τοῖς συγγραφεῦσιν ἀναγκαῖον, ὅπως ἀκέραιος ἡ περὶ τῆς ἀληθείας κρίσις ἀπολείπηται τοῖς ἀναγινώσκουσιν.
01.56.1 Ο δε Σεσόωσις, αφού απάλλαξε το λαό του από τα βάρη του πολέμου, χάρισε στους συντρόφους του, που τον είχαν βοηθήσει στο μεγάλο έργο του, ανέμελη ζωή και απολαύσεις που είχαν κερδίσει. Ο ίδιος, επειδή ήταν φιλόδοξος και επιζητούσε την αιώνια μνήμη, κατασκεύασε μνημεία θαυμαστά τόσο για την πρωτοτυπία τους όσο και για το κόστος της χορηγίας τους. Και έτσι έμεινε στην αιωνιότητα, ο ίδιος δοξασμένος και όλη η Αίγυπτος για την ασφάλεια και την ευμάρειά της. 2 Αρχίζοντας λοιπόν πρώτα με τος θεούς, έχτισε σε κάθε πόλη της Αιγύπτου ένα ιερό του θεού που τιμούσαν ιδιαίτερα οι κάτοικοι. Για τα έργα αυτά δεν χρησιμοποίησε Αιγυπτίους, αλλά τα έχρισε με τα χέρια μόνο των αιχμαλώτων. Και γιαυτό ανάρτησε σε κάθε ιερό μια επιγραφή που έλεγε ότι κανένας ντόπιος δεν μόχθησε για να το χτίσει. 3 Λέγεται ότι οι αιχμάλωτοι από τη Βαβυλωνία επαναστάτησαν κατά του βασιλιά γιατί δεν άντεχαν άλλο τις ταλαιπωρίες που υπέφεραν στα έργα αυτά. Κατέλαβαν ένα ισχυρό οχυρό στις όχθες του ποταμού και από εκεί πολέμησαν τους Αιγύπτιους και λεηλατούσαν τις γύρω περιοχές. Αλλά τελικά, αφού τους δόθηκε αμνηστία, έφτιαξαν στην περιοχή αποικία, την οποία ονόμασαν Βαβυλωνία, από το όνομα της πατρίδας τους. 4 Λένε ότι με τον ίδιο τρόπο έλαβε το όνομά της η Τροία που μέχρι σήμερα υπάρχει ακόμα στις όχθες του Νείλου [122]. Γιατί ο Μενέλαος, κατά την επιστροφή του από το Ίλιο με μεγάλο αριθμό αιχμαλώτων, πέρασε στην Αίγυπτο όπου οι Τρώες ξεσηκώθηκαν εναντίον του, κατέλαβαν μια περιοχή και πολέμησαν εναντίον του, μέχρι που τους παραχώρησαν μια έκταση, όπου με ασφάλεια και ελευθερία ίδρυσαν μια πόλη και της έδωσαν το όνομα της πατρίδας τους. 5 Δεν αγνοώ το γεγονός ότι σχετικά με τις πόλεις που ανέφερα πιο πάνω, ο Κτησίας ο Κνίδιος δίνει διαφορετικές εξηγήσεις, λέγοντας ότι τις ίδρυσαν κάποιοι που ήρθαν στην Αίγυπτο με την Σεμίραμι και τους έδωσαν τα ονόματα των πατρίδων τους. 6 Σε τέτοια θέματα είναι δύσκολο να βρεθεί η αλήθεια αλλά οι διαφωνίες των ιστορικών πρέπει να καταγράφονται, για να μπορεί ο αναγνώστης να αποφασίζει μόνος του ποια είναι η αλήθεια, κατά την κρίση του, χωρίς προκαταλήψεις.
01.57.1 Ὁ δ´ οὖν Σεσόωσις χώματα πολλὰ καὶ μεγάλα κατασκευάσας τὰς πόλεις εἰς ταῦτα μετῴκισεν, ὅσαι μὴ φυσικῶς τὸ ἔδαφος ἐτύγχανον ἐπηρμένον ἔχουσαι, ὅπως κατὰ τὰς πληρώσεις τοῦ ποταμοῦ καταφυγὰς ἔχωσιν ἀκινδύνους οἵ τε ἄνθρωποι καὶ τὰ κτήνη. 2 κατὰ πᾶσαν δὲ τὴν χώραν τὴν ἀπὸ Μέμφεως ἐπὶ θάλατταν ὤρυξε πυκνὰς ἐκ τοῦ ποταμοῦ διώρυχας, ἵνα τὰς μὲν συγκομιδὰς τῶν καρπῶν ποιῶνται συντόμως καὶ ῥᾳδίως, ταῖς δὲ πρὸς ἀλλήλους τῶν λαῶν ἐπιμιξίαις καὶ πᾶσι τοῖς τόποις ὑπάρχῃ ῥᾳστώνη καὶ πάντων τῶν πρὸς ἀπόλαυσιν πολλὴ δαψίλεια· τὸ δὲ μέγιστον, πρὸς τὰς τῶν πολεμίων ἐφόδους ὀχυρὰν καὶ δυσέμβολον ἐποίησε τὴν χώραν· 3 τὸν γὰρ πρὸ τοῦ χρόνον ἡ κρατίστη τῆς Αἰγύπτου πᾶσα σχεδὸν ἱππάσιμος οὖσα καὶ ταῖς συνωρίσιν εὔβατος ἀπ´ ἐκείνου τοῦ χρόνου διὰ τὸ πλῆθος τῶν ἐκ τοῦ ποταμοῦ διωρύχων δυσεφοδωτάτη γέγονεν. 4 ἐτείχισε δὲ καὶ τὴν πρὸς ἀνατολὰς νεύουσαν πλευρὰν τῆς Αἰγύπτου πρὸς τὰς ἀπὸ τῆς Συρίας καὶ τῆς Ἀραβίας ἐμβολὰς ἀπὸ Πηλουσίου μέχρι Ἡλιουπόλεως διὰ τῆς ἐρήμου, τὸ μῆκος ἐπὶ σταδίους χιλίους καὶ πεντακοσίους. 5 ἐναυπηγήσατο δὲ καὶ πλοῖον κέδρινον τὸ μὲν μῆκος πηχῶν διακοσίων καὶ ὀγδοήκοντα, τὴν δ´ ἐπιφάνειαν ἔχον τὴν μὲν ἔξωθεν ἐπίχρυσον, τὴν δ´ ἔνδοθεν κατηργυρωμένην· καὶ τοῦτο μὲν ἀνέθηκε τῷ θεῷ τῷ μάλιστα ἐν Θήβαις τιμωμένῳ, δύο τε λιθίνους ὀβελίσκους ἐκ τοῦ σκληροῦ λίθου πηχῶν τὸ ὕψος εἴκοσι πρὸς τοῖς ἑκατόν, ἐφ´ ὧν ἐπέγραψε τό τε μέγεθος τῆς δυνάμεως καὶ τὸ πλῆθος τῶν προσόδων καὶ τὸν ἀριθμὸν τῶν καταπολεμηθέντων ἐθνῶν· ἐν Μέμφει δ´ ἐν τῷ τοῦ Ἡφαίστου ἱερῷ μονολίθους εἰκόνας ἑαυτοῦ τε καὶ τῆς γυναικὸς τὸ ὕψος τριάκοντα πηχῶν, τῶν δ´ υἱῶν εἴκοσι πηχῶν, διὰ σύμπτωμα τοιόνδε. 6 ἐκ τῆς μεγάλης στρατείας ἀνακάμψαντος εἰς Αἴγυπτον τοῦ Σεσοώσιος καὶ διατρίβοντος περὶ τὸ Πηλούσιον, ἑστιῶν αὐτὸν ὁ ἀδελφὸς μετὰ τῆς γυναικὸς καὶ τῶν τέκνων ἐπιβουλὴν συνεστήσατο· ἀναπαυσαμένων γὰρ αὐτῶν ἀπὸ τῆς μέθης, ἔχων καλάμου ξηροῦ πλῆθος ἐκ χρόνου παρεσκευασμένον, καὶ τοῦτο νυκτὸς τῇ σκηνῇ περιθείς, ἐνέπρησεν. 7 ἄφνω δὲ τοῦ πυρὸς ἐκλάμψαντος οἱ μὲν ἐπὶ τῆς θεραπείας τοῦ βασιλέως τεταγμένοι παρεβοήθουν ἀγεννῶς ὡς ἂν οἰνωμένοι, ὁ δὲ Σεσόωσις ἀμφοτέρας τὰς χεῖρας ἀνατείνας καὶ ὑπὲρ τῆς σωτηρίας τῶν τε παίδων καὶ τῆς γυναικὸς τοῖς θεοῖς εὐξάμενος διεξέπεσε διὰ τῆς φλογός. 8 σωθεὶς δὲ παραδόξως τοὺς ἄλλους θεοὺς ἐτίμησεν ἀναθήμασι, καθότι προείρηται, πάντων δὲ μάλιστα τὸν Ἥφαιστον, ὡς ὑπὸ τούτου τετευχὼς τῆς σωτηρίας.
01.57.1 Ο Σεσόωσις λοιπόν έφτιαξε πολλά αναχώματα και μετέφερε σε αυτά πολλές πόλεις που ήταν χτισμένες σε μη φυσικά ανυψωμένα εδάφη, έτσι ώστε όταν πλημμύριζε το ποτάμι, τόσο οι κάτοικοι όσο και τα κοπάδια τους να βρίσκουν ασφαλές καταφύγιο. 2 Και σε όλη τη χώρα, από τη Μέμφιδα μέχρι τη θάλασσα έσκαψε πολλά κανάλια από τον ποταμό, με σκοπό οι άνθρωποι να μπορούν να μεταφέρουν τις σοδειές τους γρήγορα και εύκολα, και με την άμεση και συχνή επαφή της μιας περιοχής με την άλλη, όλοι οι άνθρωποι να ζουν καλά και να έχουν σε αφθονία τα απαραίτητα για τη καλή ζωή αγαθά. Το πιο άμεσο αποτέλεσμα των έργων του αυτών ήταν ότι έκανε τη χώρα πιο ασφαλή και δυσκόλεψε τις επιθέσεις των εχθρών. 3 Ειδικά δε τα σημεία εκείνα της Αιγύπτου που πριν ήταν πολύ προσβάσιμα σε άλογα και άμαξες, έκτοτε έγιναν πολύ δύσκολα για τους εχθρούς να επιτεθούν, και αυτό από τα πολλά κανάλια από το ποτάμι. 4 Οχύρωσε επίσης με τείχη τις ανατολικές περιοχές της Αιγύπτου, για να περιορίσει την είσοδο από τη Συρία και την Αραβία. Τα τείχη εκτείνονταν μέσα από την έρημο από το Πηλούσιο μέχρι την Ηλιούπολη και το μήκος του ήταν κάπου χίλια πεντακόσια στάδια. 5 Ναυπήγησε επίσης ένα πλοίο από κέδρο που είχε μήκος διακόσια ογδόντα πήχες και είχε εξωτερική επένδυση από χρυσό και εσωτερική από ασήμι. Το πλοίο αυτό το αφιέρωσε στο θεό που τιμάται ιδιαίτερα στις Θήβες, μαζί με δυο οβελίσκους λίθινους ύψους εκατόν είκοσι πήχεων, πάνω στους οποίους ανέγραψε το μέγεθος της στρατιωτικής του δύναμης, το ποσό των εσόδων του και τον αριθμό των λαών που είχε υποτάξει. Επίσης στην Μέμφιδα, στο ιερό του Ηφαίστου, αφιέρωσε μονολιθικά αγάλματα του εαυτού του και της συζύγου του, ύψους τριάντα πήχεων [123], και των γιων του, ύψους είκοσι πήχεων, και ο λόγος ύπαρξης των αγαλμάτων αυτών είναι ο εξής: 6 Όταν ο Σεσοώσιος επέστρεψε στην Αίγυπτο, μετά τη μεγάλη εκστρατεία του, και ενώ παρέμενε στο Πηλούσιο, ο αδελφός του, που τον φιλοξενούσε με τη γυναίκα και τα παιδιά του, συνωμότησε εναντίον τους. Και όταν πήγαν να κοιμηθούν μεθυσμένοι, συγκέντρωσε γύρω από τη σκηνή του μεγάλη ποσότητα από ξερά καλάμια, που είχε μαζέψει από καιρό, και τους έβαλε φωτιά. 7 Όταν λαμπάδιασε η φωτιά, οι φρουροί του βασιλιά έσπευσαν να τον βοηθήσουν με σκληρότητα, όπως πρέπει να γίνεται στους μεθυσμένους. Ο Σεσόωσις, υψώνοντας τα χέρια στον ουρανό, ζήτησε από τους θεούς να προστατέψουν τα παιδιά και τη γυναίκα του, και βγήκε γρήγορα από τις φλόγες. 8 Για την απρόσμενη αυτή διάσωσή του, τίμησε και τους άλλους θεούς, όπως προείπαμε, και ιδιαίτερα τον Ήφαιστο, γιατί πίστεψε ότι η σωτηρία του οφειλόταν σε δική του επέμβαση.
01.58.1 Πολλῶν δὲ καὶ μεγάλων περὶ τὸν Σεσόωσιν ὑπαρξάντων δοκεῖ μεγαλοπρεπέστατον αὐτῷ γεγονέναι τὸ συντελούμενον ἐν ταῖς ἐξόδοις περὶ τοὺς ἡγεμόνας. 2 τῶν γὰρ καταπεπολεμημένων ἐθνῶν οἵ τε τὰς συγκεχωρημένας βασιλείας ἔχοντες καὶ τῶν ἄλλων οἱ τὰς μεγίστας ἡγεμονίας παρειληφότες ἀπήντων εἰς Αἴγυπτον ἐν τακτοῖς χρόνοις φέροντες δῶρα· οὓς ὁ βασιλεὺς ἐκδεχόμενος ἐν μὲν τοῖς ἄλλοις ἐτίμα καὶ διαφερόντως προῆγεν, ὁπότε δὲ πρὸς ἱερὸν ἢ πόλιν προσιέναι μέλλοι, τοὺς ἵππους ἀπὸ τοῦ τεθρίππου λύων ὑπεζεύγνυεν ἀντὶ τούτων κατὰ τέτταρας τούς τε βασιλεῖς καὶ τοὺς ἄλλους ἡγεμόνας, ἐνδεικνύμενος, ὡς ᾤετο, πᾶσιν ὅτι τοὺς τῶν ἄλλων κρατίστους καὶ δι´ ἀρετὴν ἐπιφανεστάτους καταπολεμήσας εἰς ἅμιλλαν ἀρετῆς οὐκ ἔχει τὸν δυνάμενον συγκριθῆναι. 3 δοκεῖ δ´ οὗτος ὁ βασιλεὺς πάντας τοὺς πώποτε γενομένους ἐν ἐξουσίαις ὑπερβεβηκέναι ταῖς τε πολεμικαῖς πράξεσι καὶ τῷ μεγέθει καὶ τῷ πλήθει τῶν τε ἀναθημάτων καὶ τῶν ἔργων τῶν κατεσκευασμένων κατ´ Αἴγυπτον. ἔτη δὲ τρία πρὸς τοῖς τριάκοντα βασιλεύσας ἐκ προαιρέσεως ἐξέλιπε τὸν βίον, ὑπολιπόντων αὐτὸν τῶν ὀμμάτων· καὶ τοῦτο πράξας οὐ μόνον παρὰ τοῖς ἱερεῦσιν, ἀλλὰ καὶ παρὰ τοῖς ἄλλοις Αἰγυπτίοις ἐθαυμάσθη, δόξας τῇ μεγαλοψυχίᾳ τῶν πεπραγμένων ἀκόλουθον πεποιῆσθαι τὴν τοῦ βίου καταστροφήν. 4 ἐπὶ τοσοῦτο δ´ ἴσχυσε καὶ διέτεινε τοῖς χρόνοις ἡ δόξα τούτου τοῦ βασιλέως ὥστε τῆς Αἰγύπτου πολλαῖς γενεαῖς ὕστερον πεσούσης ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν τῶν Περσῶν, καὶ Δαρείου τοῦ Ξέρξου πατρὸς σπουδάσαντος ἐν Μέμφει τὴν ἰδίαν εἰκόνα στῆσαι πρὸ τῆς Σεσοώσιος, ὁ μὲν ἀρχιερεὺς ἀντεῖπε λόγου προτεθέντος ἐν ἐκκλησίᾳ τῶν ἱερέων, ἀποφηνάμενος ὡς οὔπω Δαρεῖος ὑπερβέβηκε τὰς Σεσοώσιος πράξεις, ὁ δὲ βασιλεὺς οὐχ ὅπως ἠγανάκτησεν, ἀλλὰ καὶ τοὐναντίον ἡσθεὶς ἐπὶ τῇ παῤῥησίᾳ σπουδάσειν ἔφησεν ὅπως κατὰ μηδὲν ἐκείνου λειφθείη βιώσας τὸν ἴσον χρόνον, καὶ παρεκάλει συγκρίνειν τὰς ἡλικιώτιδας πράξεις· 5 τοῦτον γὰρ δικαιότατον ἔλεγχον εἶναι τῆς ἀρετῆς. περὶ μὲν οὖν Σεσοώσιος ἀρχεσθησόμεθα τοῖς λόγοις τοῖς ῥηθεῖσιν.
01.58.1 Και ενώ πολλές και μεγάλες πράξεις αποδίδονται στον Σεσόωσι, η μεγαλοπρέπειά του εκδηλώνεται στον τρόπο που φέρθηκε στους ξένους ηγεμόνες έξω από την Αίγυπτο. 2 Οι βασιλιάδες τους οποίους άφησε να συνεχίσουν να βασιλεύουν στους λαούς που είχε καταλάβει, και όλοι όσοι είχαν λάβει από τον ίδιο σημαντικές διοικητικές θέσεις, καλούνταν να επισκεφθούν την Αίγυπτο σε συγκεκριμένους χρόνους, φέρνοντας δώρα, και ο βασιλιάς τους καλωσόριζε και τους τιμούσε με κάθε τρόπο. Όταν όμως σκόπευε να επισκεφτεί ένα ιερό ή μια πόλη, αφαιρούσε τα άλογα από τα τέθριππα και στη θέση τους έβαζε τους ξένους βασιλιάδες και τους άλλους ξένους επίσημους, τέσσερις κάθε φορά, θέλοντας έτσι να δείξει σε όλους ότι είχε υποτάξει τους πιο δυνατούς και πιο περίφημους ξένους βασιλιάδες και τώρα κανείς δεν μπορούσε πια να συγκριθεί μαζί του. 3 Ο βασιλιάς αυτός ξεπέρασε όλους τους προηγούμενους σε δύναμη και πολεμικές πράξεις, καθώς και στο μέγεθος και τον αριθμό των αναθημάτων και των έργων που κατασκεύασε σε όλη την Αίγυπτο. Και μετά από βασιλεία τριάντα τριών χρόνων αυτοκτόνησε, γιατί είχε χάσει την όρασή του. Η πράξη του αυτή προκάλεσε το θαυμασμό όχι μόνο των ιερέων, αλλά και του υπόλοιπου πληθυσμού, γιατί θεωρήθηκε ότι πήρε τη ζωή του σε ένδειξη της μεγαλοψυχίας του. 4 Τόσο μεγάλη ήταν η φήμη του βασιλιά αυτού και τόσο διαχρονική διαμέσου των αιώνων, που όταν, πολλές γενιές αργότερα, η Αίγυπτος καταλήφθηκε από τους Πέρσες, και ο Δαρείος, ο πατέρας του Ξέρξη, θέλησε να τοποθετήσει το άγαλμά του στην Μέμφιδα, μπροστά από το άγαλμα του Σεσόωσι, ο αρχιερέας αντιστάθηκε σε λόγο που εκφώνησε στη συνέλευση των ιερέων, λέγοντας ότι οι πράξεις του δεν μπορούσαν ακόμα να συγκριθούν με αυτές του Σεσόωσι, και ο Δαρείος δεν θύμωσε καθόλου, αλλά αντίθετα χάρηκε για την ειλικρίνειά του λόγου, και είπε ότι θα προσπαθούσε να μην υστερήσει από τον βασιλιά αυτόν, όταν ύστερα από πολλά χρόνια θα έφτανε στην ηλικία του, και ζήτησε να κρίνουν και τους δυο τους όταν θα έφτανε στα χρόνια του, γιατί τότε η σύγκριση θα ήταν δίκαιη. 5 Όσο λοιπόν αφορά στον Σεσόωσι, θα αρκεστούμε σε όσα έχουμε ήδη πει.
01.59.1 Ὁ δ´ υἱὸς αὐτοῦ διαδεξάμενος τὴν βασιλείαν καὶ τὴν τοῦ πατρὸς προσηγορίαν ἑαυτῷ περιθέμενος πρᾶξιν μὲν πολεμικὴν ἢ μνήμης ἀξίαν οὐδ´ ἡντινοῦν συνετελέσατο, συμπτώματι δὲ περιέπεσεν ἰδιάζοντι. 2 ἐστερήθη μὲν γὰρ τῆς ὁράσεως εἴτε διὰ τὴν πρὸς τὸν πατέρα τῆς φύσεως κοινωνίαν εἴθ´, ὥς τινες μυθολογοῦσι, διὰ τὴν εἰς τὸν ποταμὸν ἀσέβειαν, ἐν ᾧ χειμαζόμενός ποτε τὸ φερόμενον ῥεῦμα κατηκόντισε· διὰ δὲ τὴν ἀτυχίαν ἀναγκασθεὶς καταφυγεῖν ἐπὶ τὴν τῶν θεῶν βοήθειαν, ἐπὶ χρόνους ἱκανοὺς πλείσταις θυσίαις καὶ τιμαῖς τὸ θεῖον ἐξιλασκόμενος οὐδεμιᾶς ἐτύγχανε πολυωρίας· 3 τῷ δεκάτῳ δ´ ἔτει μαντείας αὐτῷ γενομένης τιμῆσαί τε τὸν θεὸν τὸν ἐν Ἡλιουπόλει καὶ γυναικὸς οὔρῳ νίζεσθαι τὸ πρόσωπον ἥτις ἑτέρου πεῖραν ἀνδρὸς οὐκ εἴληφε, τῶν μὲν γυναικῶν ἀπὸ τῆς ἰδίας ἀρξάμενος καὶ πολλὰς ἐξετάσας οὐδεμίαν εὗρεν ἀδιάφθορον πλὴν κηπουροῦ τινος, ἣν ὑγιὴς γενόμενος ἔγημε· τὰς δ´ ἄλλας ζώσας ἐν κώμῃ τινὶ κατέκαυσεν, ἣν Αἰγύπτιοι διὰ τὸ σύμπτωμα τοῦτο προσηγόρευσαν ἱερὰν βῶλον· 4 τῷ δ´ ἐν Ἡλιουπόλει θεῷ τὰς χάριτας ἀπονέμων τῆς εὐεργεσίας κατὰ τὸν χρησμὸν ὀβελίσκους ἀνέθηκε δύο μονολίθους, τὸ μὲν πλάτος ὀκτώ, τὸ δὲ μῆκος πηχῶν ἑκατόν.
01.59.1 Ο γιος όμως, που τον διαδέχτηκε στο θρόνο και απέκτησε την κληρονομιά του πατέρα του, δεν κατάφερε να κάνει καμιά πολεμική ή άλλη αξιομνημόνευτη πράξη, αν και είχε μια μοναδική εμπειρία [124]. 2 Έχασε την όρασή του, είτε γιατί είχε την ίδια σωματική ευαισθησία του πατέρα του, όπως πιθανολογούν μερικοί, είτε εξ αιτίας της ασέβειάς του προς τον ποταμό, γιατί κάποτε, όταν βρέθηκε σε μια καταιγίδα έμπηξε το ακόντιό του στο ρεύμα του ποταμού και. Μετά από αυτή την άτυχη πράξη αναγκάστηκε να καταφύγει στους θεούς για βοήθεια και προσπάθησε για πολλά χρόνια να τους εξευμενίσει με πολυάριθμες θυσίες και τιμές, αλλά δεν έτυχε επιείκειας. 3 Τον δέκατο όμως χρόνο ήρθε ένας χρησμός που του έλεγε να τιμήσει το θεό της Ηλιούπολης και να πλύνει το πρόσωπό του στα ούρα μιας γυναίκας που δεν είχε απατήσει ποτέ το σύζυγό της. Ξεκίνησε λοιπόν με τη δική του σύζυγο και δοκίμασε πολλές άλλες αλλά δεν βρήκε καμιά τόσο τίμια, εκτός από τη σύζυγο κάποιου κηπουρού, την οποία παντρεύτηκε μόλις έγινε καλά. Όλες τις άλλες γυναίκες έκαψε στην πυρά σε ένας χωριό, το οποίο οι Αιγύπτιοι έκτοτε ονόμασαν Ιερό Πεδίο. 4 Και αφιέρωσε στο θεό της Ηλιούπολης, για την ευεργεσία που του έκανε, και σύμφωνα με τις εντολές του χρησμού, δυο μονολιθικούς οβελίσκους [125], πλάτους οκτώ πήχεων και ύψους εκατό.
01.60.1 Μετὰ δὲ τοῦτον τὸν βασιλέα συχνοὶ τῶν διαδεξαμένων τὴν ἀρχήν τινες οὐδὲν ἔπραξαν ἀναγραφῆς ἄξιον. πολλαῖς δ´ ὕστερον γενεαῖς Ἄμασις γενόμενος βασιλεὺς ἦρχε τῶν ὄχλων βιαιότερον· πολλοὺς μὲν γὰρ παρὰ τὸ δίκαιον ἐτιμωρεῖτο, συχνοὺς δὲ τῶν οὐσιῶν ἐστέρισκε, πᾶσι δ´ ὑπεροπτικῶς καὶ κατὰ πᾶν ὑπερηφάνως προσεφέρετο. 2 μέχρι μὲν οὖν τινος οἱ πάσχοντες ἐκαρτέρουν, οὐ δυνάμενοι κατ´ οὐδένα τρόπον ἀμύνασθαι τοὺς πλέον ἰσχύοντας· ἐπεὶ δ´ Ἀκτισάνης ὁ τῶν Αἰθιόπων βασιλεὺς ἐστράτευσεν ἐπ´ αὐτόν, τότε τοῦ μίσους καιρὸν λαβόντος ἀπέστησαν οἱ πλεῖστοι. διόπερ ῥᾳδίως αὐτοῦ χειρωθέντος ἡ μὲν Αἴγυπτος ἔπεσεν ὑπὸ τὴν τῶν Αἰθιόπων βασιλείαν, ὁ δ´ Ἀκτισάνης ἀνθρωπίνως ἐνέγκας τὴν εὐτυχίαν ἐπιεικῶς προσεφέρετο τοῖς ὑποτεταγμένοις· 4 ὅτε δὴ καὶ συνετέλεσεν ἴδιόν τι περὶ τοὺς λῃστάς, οὔτε θανατώσας τοὺς ἐνόχους οὔτε ὁλοσχερῶς ἀφεὶς ἀτιμωρήτους· 5 συναγαγὼν γὰρ ἐξ ἁπάσης τῆς χώρας τοὺς ἐν ἐγκλήμασιν ὄντας κακουργίας, καὶ τὴν διάγνωσιν αὐτῶν δικαιοτάτην ποιησάμενος, ἤθροισεν ἅπαντας τοὺς καταδεδικασμένους, ἀποτεμὼν δ´ αὐτῶν τοὺς μυκτῆρας κατῴκισεν ἐν τοῖς ἐσχάτοις τῆς ἐρήμου {χώρας}, κτίσας πόλιν τὴν ἀπὸ τοῦ συμπτώματος τῶν οἰκητόρων Ῥινοκόλουρα προσαγορευθεῖσαν. 6 αὕτη δὲ κειμένη πρὸς τοῖς μεθορίοις τῆς Αἰγύπτου καὶ Συρίας οὐ μακρὰν τοῦ παρήκοντος αἰγιαλοῦ πάντων σχεδὸν τῶν πρὸς ἀνθρωπίνην δίαιταν ἀνηκόντων ἐστέρηται· 7 περιέχει μὲν γὰρ αὐτὴν χώρα πλήρης ἁλμυρίδος, ἐντὸς δὲ τοῦ τείχους ὀλίγον ἐστὶν ὕδωρ ἐν φρέασι, καὶ τοῦτο διεφθαρμένον καὶ παντελῶς τῇ γεύσει πικρόν. 8 κατῴκισε δ´ αὐτοὺς εἰς ταύτην τὴν χώραν, ὅπως μήτε τοὺς ἐξ ἀρχῆς ἐπιτηδευθέντας βίους διατηροῦντες λυμαίνωνται τοὺς μηδὲν ἀδικοῦντας, μήτε κατὰ τὰς πρὸς τοὺς ἄλλους ἐπιμιξίας ἀγνοούμενοι λανθάνωσιν. 9 ἀλλ´ ὅμως ἐκριφέντες εἰς χώραν ἔρημον καὶ πάντων σχεδὸν τῶν χρησίμων ἄπορον ἐπενόησαν βίον οἰκεῖον τῆς περὶ αὐτοὺς ἐνδείας, ἀναγκαζούσης τῆς φύσεως πρὸς τὴν ἀπορίαν πάντα μηχανᾶσθαι. 10 καλάμην γὰρ κείροντες ἐκ τῆς ὁμόρου χώρας, καὶ ταύτην σχίζοντες, λίνα παραμήκη κατεσκεύαζον, ταῦτα δὲ παρὰ τὸν αἰγιαλὸν ἐπὶ πολλοὺς σταδίους ἱστάντες τὰς θήρας τῶν ὀρτύγων ἐποιοῦντο· φέρονται γὰρ οὗτοι κατ´ ἀγέλας μείζονας ἐκ τοῦ πελάγους· οὓς θηρεύοντες ἤθροιζον πλῆθος ἱκανὸν εἰς διατροφὴν ἑαυτοῖς.
01.60.1 Μετά από αυτόν τον βασιλιά ακολούθησαν πολλοί άλλοι στο θρόνο που όμως δεν έκαναν τίποτα αξιομνημόνευτο. Αλλά ο Άμασις, που έγινε βασιλιάς μετά από πολλές γενιές διοίκησε τα πλήθη πολύ βίαια. Τιμώρησε άδικα πολλούς, σε άλλους αφαίρεσε την περιουσία, και επιπλέον όλων αυτών ήταν υπερόπτης και αλαζόνας. 2 Για ένα διάστημα, τα θύματά του ανέχτηκαν την κατάσταση, γιατί δεν μπορούσαν να κάνουν και τίποτα ενάντια στους ισχυρούς. Όταν όμως ο Ακτισάνης [126], ο βασιλιάς των Αιθιόπων εκστράτευσε εναντίον του, το μίσος τους βρήκε την ευκαιρία να εκδηλωθεί και πάρα πολλοί εξεγέρθηκαν εναντίον του. 3 Και επειδή νικήθηκε εύκολα, η Αίγυπτος υποτάχθηκε στους Αιθίοπες. Αλλά ο Ακτισάνης διαχειρίστηκε την καλή του τύχη όπως έπρεπε και φέρθηκε καλά στους υπηκόους του. 4 Για παράδειγμα, είχε τον τρόπο του να χειρίζεται στους ληστές, και ούτε θανάτωνε τους ενόχους, όπως τους έπρεπε, ούτε τους άφηνε ελεύθερους χωρίς καθόλου να τους τιμωρήσει. 5 Αφού λοιπόν συγκέντρωσε από όλη τη χώρα όλους όσους είχαν κατηγορηθεί για κάποιο έγκλημα, και αφού εξέταζε τους φακέλους του καθενός, καλούσε όλους όσους έκρινε ενόχους και αφού τους έκοβε τη μύτη τους πήγαινε σε μια απομονωμένη περιοχή της ερήμου, όπου ίδρυσε μια πόλη ονόματι Ρινοκόλουρα [127], σύμφωνα με το πάθημα των κατοίκων της. 6 Η πόλη αυτή, που βρίσκεται στα όρια μεταξύ Αιγύπτου και Συρίας, κοντά στις ακτές, στερούταν σχεδόν τα πάντα όσα χρειάζονται για τον άνθρωπο να ζήσει. 7 Γιατί περιβάλλεται μόνο από χώρα γεμάτη άμμο, και ενώ βρίσκεται μέσα στα τείχη, το νερό της είναι λιγοστό, από πηγάδια, και αυτό είναι ακάθαρτο και πολύ πικρό στη γεύση. 8 Τους έβαλε λοιπόν να κατοικήσουν σ' αυτή την περιοχή έτσι ώστε, αν τυχόν συνέχιζαν τον παλιό τρόπο ζωής τους, δεν θα περνούσαν απαρατήρητοι από τους υπόλοιπους ανθρώπους. 9 Αλλά, παρά το γεγονός ότι είχαν απομονωθεί στην έρημο που δεν είχε σχεδόν τίποτα, απέκτησαν έναν τρόπο ζωής που ταίριαζε στον έρημο τόπο που ζούσαν, αφού η φύση τους υποχρέωσε να εφεύρουν τρόπους να πολεμήσουν την ένδεια. 10. Για παράδειγμα, έκοβαν τα καλάμια από τη γύρω περιοχή, τα έσχιζαν και έφτιαχναν μακριά δίχτυα που τα τοποθετούσαν κατά μήκος της παραλίας για πολλά στάδια και έπιαναν ορτύκια, γιατί αυτά πετούν σε κοπάδια από τη θάλασσα, και με αυτά είχαν αρκετή τροφή για τους εαυτούς τους.
01.61.1 Τοῦ δὲ βασιλέως τούτου τελευτήσαντος ἀνεκτήσαντο τὴν ἀρχὴν Αἰγύπτιοι, καὶ κατέστησαν ἐγχώριον βασιλέα Μένδην, ὅν τινες Μάῤῥον προσονομάζουσιν. 2 οὗτος δὲ πολεμικὴν μὲν πρᾶξιν οὐδ´ ἡντινοῦν ἐπετελέσατο, τάφον δ´ αὑτῷ κατεσκεύασε τὸν ὀνομαζόμενον λαβύρινθον, οὐχ οὕτω κατὰ τὸ μέγεθος τῶν ἔργων θαυμαστὸν ὡς πρὸς τὴν φιλοτεχνίαν δυσμίμητον· ὁ γὰρ εἰσελθὼν εἰς αὐτὸν οὐ δύναται ῥᾳδίως τὴν ἔξοδον εὑρεῖν, ἐὰν μὴ τύχῃ τινὸς ὁδηγοῦ παντελῶς ἐμπείρου. 3 φασὶ δέ τινες καὶ τὸν Δαίδαλον εἰς Αἴγυπτον παραβαλόντα καὶ θαυμάσαντα τὴν ἐν τοῖς ἔργοις τέχνην κατασκευάσαι τῷ βασιλεύοντι τῆς Κρήτης Μίνῳ λαβύρινθον ὅμοιον τῷ κατ´ Αἴγυπτον, ἐν ᾧ γενέσθαι μυθολογοῦσι τὸν λεγόμενον Μινώταυρον. 4 ἀλλ´ ὁ μὲν κατὰ τὴν Κρήτην ἠφανίσθη τελέως, εἴτε δυνάστου τινὸς κατασκάψαντος εἴτε τοῦ χρόνου τοὖργον λυμηναμένου· ὁ δὲ κατ´ Αἴγυπτον ἀκέραιον τὴν ὅλην κατασκευὴν τετήρηκε μέχρι τοῦ καθ´ ἡμᾶς βίου.
01.61.1 Μετά το θάνατο αυτού του βασιλιά, οι Αιγύπτιοι πήραν πάλι τον έλεγχο της εξουσίας και ανέβασαν στο θρόνο έναν ντόπιο βασιλιά, τον Μένδη, που μερικοί ονομάζουν Μάρρο. 2 Ο βασιλιάς αυτός δεν πέτυχε τίποτα με πολέμους, αλλά έχτισε για τον εαυτό του έναν τάφο, τον ονομαζόμενο λαβύρινθο [128], που δεν ήταν τόσο γνωστό για το μέγεθός του όσο για το ότι ήταν μοναδικό για το σχεδιασμό του. Γιατί όταν κάποιος μπει μέσα δεν βρίσκει εύκολα την έξοδο, εκτός και αν βρει οδηγό ο οποίος να ξέρει καλά τα κατατόπια. 3 Λένε μερικοί ότι ο Δαίδαλος, όταν επισκέφτηκε την Αίγυπτο και θαύμασε την τεχνική δομή του έργου, έκτισε και για τον Μίνωα, τον βασιλιά της Κρήτης, έναν λαβύρινθο όπως αυτόν στην Αίγυπτο, στον οποίον, όπως λέει ο μύθος, κατοικούσε ο Μινώταυρος. 4 Ο Λαβύρινθος όμως στην Κρήτη εξαφανίστηκε εντελώς, είτε γιατί κάποιος βασιλιάς το κατέστρεψε είτε γιατί ο χρόνος το γκρέμισε, αλλά αυτός στην Αίγυπτο παραμένει εντελώς άθικτος μέχρις εμάς σήμερα.
01.62.1 Μετὰ δὲ τὴν τοῦ βασιλέως τούτου τελευτὴν ἐπὶ γενεὰς πέντε γενομένης ἀναρχίας τῶν ἀδόξων τις ᾑρέθη βασιλεύς, ὃν Αἰγύπτιοι μὲν ὀνομάζουσι Κέτηνα, παρὰ δὲ τοῖς Ἕλλησιν εἶναι δοκεῖ Πρωτεὺς ὁ κατὰ τὸν Ἰλιακὸν γεγονὼς πόλεμον. 2 τούτου δὲ παραδεδομένου τῶν τε πνευμάτων ἔχειν ἐμπειρίαν καὶ τὴν μορφὴν μεταβάλλειν ὁτὲ μὲν εἰς ζῴων τύπους, ὁτὲ δὲ εἰς δένδρον ἢ πῦρ ἤ τι τῶν ἄλλων, ὁμολογούμενα τούτοις συμβαίνει καὶ τοὺς ἱερεῖς λέγειν περὶ αὐτοῦ. 3 ἐκ μὲν γὰρ τῆς μετὰ τῶν ἀστρολόγων συμβιώσεως, ἣν ἐποιεῖτο συνεχῶς, ἐμπειρίαν ἐσχηκέναι τὸν βασιλέα τῶν τοιούτων, ἐκ δὲ τοῦ νομίμου τοῦ παραδεδομένου τοῖς βασιλεῦσι τὸ περὶ τὰς μεταβολὰς τῆς ἰδέας μυθολογηθῆναι παρὰ τοῖς Ἕλλησιν. 4 ἐν ἔθει γὰρ εἶναι τοῖς κατ´ Αἴγυπτον δυνάσταις περιτίθεσθαι περὶ τὴν κεφαλὴν λεόντων καὶ ταύρων καὶ δρακόντων προτομάς, σημεῖα τῆς ἀρχῆς· καὶ ποτὲ μὲν δένδρα, ποτὲ δὲ πῦρ, ἔστι δ´ ὅτε καὶ θυμιαμάτων εὐωδῶν ἔχειν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς οὐκ ὀλίγα, καὶ διὰ τούτων ἅμα μὲν ἑαυτοὺς εἰς εὐπρέπειαν κοσμεῖν, ἅμα δὲ τοὺς ἄλλους εἰς κατάπληξιν ἄγειν καὶ δεισιδαίμονα διάθεσιν. 5 Μετὰ δὲ τὴν Πρωτέως τελευτὴν διαδεξάμενος τὴν βασιλείαν ὁ υἱὸς Ῥέμφις διετέλεσε πάντα τὸν τοῦ ζῆν χρόνον ἐπιμελόμενος τῶν προσόδων καὶ σωρεύων πανταχόθεν τὸν πλοῦτον, διὰ δὲ μικροψυχίαν καὶ φιλαργυρίαν ἤθους οὔτε εἰς ἀναθήματα θεῶν οὔτ´ εἰς εὐεργεσίαν ἀνθρώπων οὐδὲν ἀνήλωσε. 6 διὸ καὶ γενόμενος οὐ βασιλεὺς ἀλλ´ οἰκονόμος ἀγαθὸς ἀντὶ τῆς ἐπ´ ἀρετῇ δόξης ἀπέλιπε πλεῖστα χρήματα τῶν πρὸ αὐτοῦ βασιλευσάντων· ἀργύρου γὰρ καὶ χρυσοῦ παραδέδοται συναγαγεῖν αὐτὸν εἰς τετταράκοντα μυριάδας ταλάντων.
01.62.1 Μετά το θάνατο αυτού του βασιλιά δεν υπήρξαν άλλοι για πολλές γενιές, μέχρι που φάνηκε ένας άνθρωπος ταπεινής καταγωγής που επιλέχτηκε να γίνει βασιλιάς. Οι Αιγύπτιοι τον ονόμασαν Κέτη και για τους Έλληνες είναι ο Πρωτέας [129] που έζησε στην εποχή του πολέμου στο Ίλιο. 2 Κάποια παράδοση λέει ότι είχε εμπειρία στις γνώσεις των ανέμων και ότι μπορούσε να αλλάξει το σώμα του, μερικές φορές στη μορφή διάφορων ζώων, μερικές φορές σε δέντρο, και όσα λένε οι ιερείς γι' αυτόν, συμβαίνει να συμφωνούν με τα παραπάνω. 3 Γιατί, σύμφωνα με τους ιερείς, η στενές επαφές του βασιλιά με τους αστρολόγους του είχαν χαρίσει εμπειρίες σε τέτοια θέματα και από ένα έθιμο που τηρούν όλοι οι βασιλιάδες της Αιγύπτου, προέρχεται ο σύγχρονος μύθος των Ελλήνων για τον Πρωτέα που αλλάζει μορφή. 4 Οι βασιλιάδες της Αιγύπτου συνήθιζαν να φορούν στο κεφάλι τους προτομές λιονταριών, και ταύρων και δράκων [130], σαν σύμβολο της εξουσίας τους. Μερικοί φορούσαν ένα δέντρο ή φωτιά και κάποιοι έβαζαν στο κεφάλι τους μέχρι και μπόλικα αρωματικά βότανα. Τα τελευταία αυτά υποτίθεται ότι δήλωνε την ευπρέπεια αυτού που τα φορούσε και ταυτόχρονα προκαλούσαν στους ανθρώπους φόβο και δέος. 5 Μετά το θάνατο του Πρωτέα ανέβηκε στο θρόνο ο γιος του ο Ρέμφις [131]. Ο βασιλιάς αυτός, όλη του τη ζωή, γύρευε έσοδα και μάζεψε πλούτη από παντού. Και λόγω της μικροψυχίας και της φιλαργυρίας του δεν ξόδευε τίποτα ούτε για αναθήματα προς τους θεούς, ούτε για ευεργεσίες προς τους πολίτες. 6 Γιαυτό, αφού δεν ήταν βασιλιάς αλλά καλός οικονόμος, αντί για αρετή και δόξα άφησε πίσω του θησαυρό μεγαλύτερο από κάθε άλλον προηγούμενο βασιλιά. Γιατί, όπως λένε, είχε μαζέψει κάπου τετρακόσιες χιλιάδες αργυρά και χρυσά τάλαντα.
01.63.1 Τούτου δὲ τελευτήσαντος ἐπὶ γενεὰς ἑπτὰ διεδέξαντο τὴν ἀρχὴν βασιλεῖς ἀργοὶ παντελῶς καὶ πρὸς ἄνεσιν καὶ τρυφὴν ἅπαντα πράττοντες. διόπερ ἐν ταῖς ἱεραῖς ἀναγραφαῖς οὐδὲν αὐτῶν ἔργον πολυτελὲς οὐδὲ πρᾶξις ἱστορίας ἀξία παραδέδοται πλὴν ἑνὸς Νειλέως, ἀφ´ οὗ συμβαίνει τὸν ποταμὸν ὀνομασθῆναι Νεῖλον, τὸ πρὸ τοῦ καλούμενον Αἴγυπτον· οὗτος δὲ πλείστας εὐκαίρους διώρυχας κατασκευάσας καὶ πολλὰ περὶ τὴν εὐχρηστίαν τοῦ Νείλου φιλοτιμηθεὶς αἴτιος κατέστη τῷ ποταμῷ ταύτης τῆς προσηγορίας. 2 Ὄγδοος δὲ βασιλεὺς γενόμενος Χέμμις ὁ Μεμφίτης ἦρξε μὲν ἔτη πεντήκοντα, κατεσκεύασε δὲ τὴν μεγίστην τῶν τριῶν πυραμίδων τῶν ἐν τοῖς ἑπτὰ τοῖς ἐπιφανεστάτοις ἔργοις ἀριθμουμένων. 3 αὗται δὲ κείμεναι κατὰ τὴν Λιβύην τῆς Μέμφεως ἀπέχουσι σταδίους ἑκατὸν καὶ εἴκοσι, τοῦ δὲ Νείλου πέντε πρὸς τοῖς τετταράκοντα, τῷ δὲ μεγέθει τῶν ἔργων καὶ τῇ κατὰ τὴν χειρουργίαν τέχνῃ θαυμαστήν τινα κατάπληξιν παρέχονται τοῖς θεωμένοις. 4 ἡ μὲν γὰρ μεγίστη τετράπλευρος οὖσα τῷ σχήματι τὴν ἐπὶ τῆς βάσεως πλευρὰν ἑκάστην ἔχει πλέθρων ἑπτά, τὸ δ´ ὕψος πλέον τῶν ἓξ πλέθρων· συναγωγὴν δ´ ἐκ τοῦ κατ´ ὀλίγον λαμβάνουσα μέχρι τῆς κορυφῆς ἑκάστην πλευρὰν ποιεῖ πηχῶν ἕξ. 5 πᾶσα δὲ στερεοῦ λίθου κατεσκεύασται, τὴν μὲν ἐργασίαν ἔχοντος δυσχερῆ, τὴν δὲ διαμονὴν αἰώνιον· οὐκ ἐλαττόνων γὰρ ἢ χιλίων ἐτῶν, ὥς φασι, διεληλυθότων εἰς τὸν καθ´ ἡμᾶς βίον, ὡς δὲ ἔνιοι γράφουσι, πλειόνων ἢ τρισχιλίων καὶ τετρακοσίων, διαμένουσι μέχρι τοῦ νῦν οἱ λίθοι τὴν ἐξ ἀρχῆς σύνθεσιν καὶ τὴν ὅλην κατασκευὴν ἄσηπτον διαφυλάττοντες. 6 λέγεται δὲ τὸν μὲν λίθον ἐκ τῆς Ἀραβίας ἀπὸ πολλοῦ διαστήματος κομισθῆναι, τὴν δὲ κατασκευὴν διὰ χωμάτων γενέσθαι, μήπω τῶν μηχανῶν εὑρημένων κατ´ ἐκείνους τοὺς χρόνους· 7 καὶ τὸ θαυμασιώτατον, τηλικούτων ἔργων κατεσκευασμένων καὶ τοῦ περιέχοντος τόπου παντὸς ἁμμώδους ὄντος οὐδὲν ἴχνος οὔτε τοῦ χώματος οὔτε τῆς τῶν λίθων ξεστουργίας ἀπολείπεσθαι, ὥστε δοκεῖν μὴ κατ´ ὀλίγον ὑπ´ ἀνθρώπων ἐργασίας, ἀλλὰ συλλήβδην ὥσπερ ὑπὸ θεοῦ τινος τὸ κατασκεύασμα τεθῆναι πᾶν εἰς τὴν περιέχουσαν ἅμμον. 8 ἐπιχειροῦσι δέ τινες τῶν Αἰγυπτίων τερατολογεῖν ὑπὲρ τούτων, λέγοντες ὡς ἐξ ἁλῶν καὶ νίτρου τῶν χωμάτων γεγονότων ἐπαφεθεὶς ὁ ποταμὸς ἔτηξεν αὐτὰ καὶ παντελῶς ἠφάνισεν ἄνευ τῆς χειροποιήτου πραγματείας. 9 οὐ μὴν καὶ τἀληθὲς οὕτως ἔχει, διὰ δὲ τῆς πολυχειρίας τῆς τὰ χώματα βαλούσης πάλιν τὸ πᾶν ἔργον εἰς τὴν προϋπάρχουσαν ἀποκατεστάθη τάξιν· τριάκοντα μὲν γὰρ καὶ ἓξ μυριάδες ἀνδρῶν, ὥς φασι, ταῖς τῶν ἔργων λειτουργίαις προσήδρευσαν, τὸ δὲ πᾶν κατασκεύασμα τέλος ἔσχε μόλις ἐτῶν εἴκοσι διελθόντων.
01.63.1 Όταν πέθανε και αυτός ο βασιλιάς, τον διαδέχθηκαν για επτά γενιές διάφοροι τεμπέληδες αφοσιωμένοι μόνο στην άνεση και στην ηδονή. Γιαυτό και στα ιερά αρχεία δεν αναφέρεται κανείς τους να έχει κτίσει κάποιο κτίριο ή να έχει κάνει καμιά αξιόλογη ιστορικά πράξη. Εκτός μόνο από τον Νειλέα, από τον οποίο πήρε το όνομά του ο Νείλος που πριν λεγόταν Αίγυπτος. Ο βασιλιάς αυτός κατασκεύασε μεγάλο αριθμό καναλιών σε κατάλληλα σημεία και έδειξε με πολλούς τρόπους ότι φιλοτιμήθηκε να αυξήσει τη χρησιμότητα του Νείλου. Έγινε λοιπόν ο αίτιος της σημερινής ωφέλειας του ποταμού. 2 Όγδοος βασιλιάς ήταν ο Χέμμις [132] από τη Μέμφιδα. Βασίλευσε για πενήντα χρόνια και έχτισε τη μεγαλύτερη από τις τρεις πυραμίδες που θεωρούνται ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου 3 Οι πυραμίδες αυτές βρίσκονται προς την πλευρά της Λιβύης, απέχουν από τη Μέμφιδα εκατόν είκοσι στάδια και σαράντα πέντε στάδια από το Νείλο. Από το μέγεθός τους και από την τεχνική τους προκαλούν τον θαυμαστό των επισκεπτών. 4 Η μεγαλύτερη έχει μορφή τετραγώνου που η κάθε πλευρά του έχει μήκος πάνω από έξι πλέθρα και το ύψος της είναι πάνω από έξι πλέθρα. Φτάνει βαθμηδόν μέχρι την κορυφή, όπου κάθε πλευρά έχει μήκος έξι πήχες [133]. 5 Το όλο οικοδόμημα είναι από σκληρή πέτρα, που δουλεύεται δύσκολα αλλά διατηρείται αιώνια, γιατί μέχρι σήμερα, αν και έχουν περάσει, όπως λένε, όχι λιγότερα από χίλια χρόνια από τότε – για μερικούς συγγραφείς έχουν περάσει τρεις χιλιάδες τετρακόσια χρόνια, οι πέτρες έχουν μείνει στην αρχική τους θέση και το όλο οικοδόμημα έχει παραμείνει ανέπαφο. 6 Λέγεται ότι οι πέτρες μεταφέρθηκαν από πολύ μακρυά, από την Αραβία [134] και ότι διευκόλυναν την κατασκευή με αναχώματα, αφού δεν είχαν εφεύρει ακόμα τους γερανούς. 7 Το πιο περίεργο πράγμα από όσα λέγονται είναι ότι, αν και η κατασκευή ήταν τόσο μεγάλη, η γύρω περιοχή δεν έχει τίποτα άλλο από άμμο. Δεν έχει μείνει τίποτα από τα αναχώματα ή από το επίστρωμα της πέτρας. Και έτσι δεν δίνει την εντύπωση ότι την κατασκεύασαν άνθρωποι, σιγά-σιγά με την εργασία τους, αλλά ότι την έφτιαξε κάποιος θεός και την τοποθέτησε με τα χέρια του πάνω στην άμμο. 8 Μερικοί Αιγύπτιοι επιχειρούν να πουν διάφορες τερατολογίες γι' αυτά τα πράγματα. Λένε, ας πούμε, ότι τα αναχώματα χτίστηκαν από αλατόλιθους, όταν οδήγησαν εκεί τον ποταμό και τον άφησαν να απορροφήσει εντελώς τα αναχώματα, χωρίς να μεσολαβήσει ανθρώπινο χέρι. 9 Σ' αυτά όμως δεν υπάρχει ίχνος αλήθειας. Όλα τα υλικά για τα αναχώματα, που αναγέρθηκαν από εργασία πολλών ανθρώπων, επέστρεψαν με τον ίδιο τρόπο στην περιοχή από την οποία προήλθαν. Λένε ότι χρησιμοποιήθηκαν τριακόσιες εξήντα χιλιάδες άνθρωποι και ότι όλη η κατασκευή τελείωσε σε μόλις είκοσι χρόνια [135].
01.64.1 Τελευτήσαντος δὲ τοῦ βασιλέως τούτου διεδέξατο τὴν ἀρχὴν ὁ ἀδελφὸς Κεφρὴν καὶ ἦρξεν ἔτη ἓξ πρὸς τοῖς πεντήκοντα· ἔνιοι δέ φασιν οὐκ ἀδελφόν, ἀλλ´ υἱὸν παραλαβεῖν τὴν ἀρχήν, ὀνομαζόμενον Χαβρύην. 2 συμφωνεῖται δὲ παρὰ πᾶσιν ὅτι ζηλώσας ὁ διαδεξάμενος τὴν τοῦ προβασιλεύσαντος προαίρεσιν κατεσκεύασε τὴν δευτέραν πυραμίδα, τῇ μὲν κατὰ τὴν χειρουργίαν τέχνῃ παραπλησίαν τῇ προειρημένῃ, τῷ δὲ μεγέθει πολὺ λειπομένην, ὡς ἂν τῆς ἐν τῇ βάσει πλευρᾶς ἑκάστης οὔσης σταδιαίας. 3 ἐπιγέγραπται δ´ ἐπὶ τῆς μείζονος τὸ πλῆθος τῶν ἀναλωθέντων χρημάτων, ὡς εἰς λάχανα καὶ συρμαίαν τοῖς ἐργάταις μηνύεται διὰ τῆς γραφῆς τάλαντα δεδαπανῆσθαι πλείω τῶν χιλίων καὶ ἑξακοσίων. 4 ἡ δ´ ἐλάττων ἀνεπίγραφος μέν ἐστιν, ἀνάβασιν δ´ ἔχει διὰ μιᾶς τῶν πλευρῶν ἐγκεκολαμμένην. τῶν δὲ βασιλέων τῶν κατασκευασάντων αὐτὰς ἑαυτοῖς τάφους συνέβη μηδέτερον αὐτῶν ταῖς πυραμίσιν ἐνταφῆναι· 5 τὰ γὰρ πλήθη διά τε ταλαιπωρίαν τὴν ἐν τοῖς ἔργοις καὶ διὰ τὸ τούτους τοὺς βασιλεῖς ὠμὰ καὶ βίαια πολλὰ πρᾶξαι δι´ ὀργῆς εἶχε τοὺς αἰτίους, καὶ τὰ σώματα ἠπείλει διασπάσειν καὶ μεθ´ ὕβρεως ἐκρίψειν ἐκ τῶν τάφων· 6 διὸ καὶ τελευτῶν ἑκάτερος ἐνετείλατο τοῖς προσήκουσιν ἐν ἀσήμῳ τόπῳ καὶ λάθρᾳ θάψαι τὸ σῶμα. Μετὰ δὲ τούτους ἐγένετο βασιλεὺς Μυκερῖνος, ὅν τινες Μεγχερῖνον ὀνομάζουσιν, υἱὸς ὢν τοῦ ποιήσαντος τὴν προτέραν πυραμίδα. 7 οὗτος δ´ ἐπιβαλόμενος τρίτην κατασκευάζειν, πρότερον ἐτελεύτησε πρὶν ἢ τὸ πᾶν ἔργον λαβεῖν συντέλειαν. τῆς μὲν γὰρ βάσεως ἑκάστην πλευρὰν ὑπεστήσατο πλέθρων τριῶν, τοὺς δὲ τοίχους ἐπὶ μὲν πεντεκαίδεκα δόμους κατεσκεύασεν ἐκ μέλανος λίθου τῷ Θηβαϊκῷ παραπλησίου, τὸ δὲ λοιπὸν ἀνεπλήρωσεν ἐκ λίθων ὁμοίων ταῖς ἄλλαις πυραμίσιν. 8 τῷ δὲ μεγέθει λειπόμενον τοῦτο τὸ ἔργον τῶν προειρημένων τῇ κατὰ τὴν χειρουργίαν τέχνῃ πολὺ διαλλάττει καὶ τῇ τοῦ λίθου πολυτελείᾳ· ἐπιγέγραπται δὲ κατὰ τὴν βόρειον αὐτῆς πλευρὰν ὁ κατασκευάσας αὐτὴν Μυκερῖνος. 9 τοῦτον δέ φασι μισήσαντα τὴν τῶν προβασιλευσάντων ὠμότητα ζηλῶσαι βίον ἐπιεικῆ καὶ πρὸς τοὺς ἀρχομένους εὐεργετικόν, καὶ ποιεῖν αὐτὸν συνεχῶς ἄλλα τε πλείω δι´ ὧν ἦν μάλιστα ἐκκαλέσασθαι τὴν τοῦ πλήθους πρὸς αὐτὸν εὔνοιαν, καὶ κατὰ τοὺς χρηματισμοὺς ἀναλίσκειν χρημάτων πλῆθος, διδόντα δωρεὰς τῶν ἐπιεικῶν τοῖς δοκοῦσιν ἐν ταῖς κρίσεσι μὴ κατὰ τρόπον ἀπαλλάττειν. 10 Εἰσὶ δὲ καὶ ἄλλαι τρεῖς πυραμίδες, ὧν ἑκάστη μὲν πλευρὰ πλεθριαία ὑπάρχει, τὸ δ´ ὅλον ἔργον παραπλήσιον τῇ κατασκευῇ ταῖς ἄλλαις πλὴν τοῦ μεγέθους· ταύτας δέ φασι τοὺς προειρημένους τρεῖς βασιλεῖς ταῖς ἰδίαις κατασκευάσαι γυναιξίν. 11 ὁμολογεῖται δὲ ταῦτα τὰ ἔργα πολὺ προέχειν τῶν κατ´ Αἴγυπτον οὐ μόνον τῷ βάρει τῶν κατασκευασμάτων καὶ ταῖς δαπάναις, ἀλλὰ καὶ τῇ φιλοτεχνίᾳ τῶν ἐργασαμένων. 12 καί φασι δεῖν θαυμάζειν μᾶλλον τοὺς ἀρχιτέκτονας τῶν ἔργων ἢ τοὺς βασιλεῖς τοὺς παρασχομένους τὰς εἰς ταῦτα χορηγίας· τοὺς μὲν γὰρ ταῖς ἰδίαις ψυχαῖς καὶ ταῖς φιλοτιμίαις, τοὺς δὲ τῷ κληρονομηθέντι πλούτῳ καὶ ταῖς ἀλλοτρίαις κακουχίαις ἐπὶ τέλος ἀγαγεῖν τὴν προαίρεσιν. 13 περὶ δὲ τῶν πυραμίδων οὐδὲν ὅλως οὔτε παρὰ τοῖς ἐγχωρίοις οὔτε παρὰ τοῖς συγγραφεῦσι συμφωνεῖται· οἱ μὲν γὰρ τοὺς προειρημένους βασιλεῖς κατασκευάσαι φασὶν αὐτάς, οἱ δὲ ἑτέρους τινάς· οἷον τὴν μὲν μεγίστην ποιῆσαι λέγουσιν Ἀρμαῖον, τὴν δὲ δευτέραν Ἄμωσιν, τὴν δὲ τρίτην Ἰναρῶν. 14 ταύτην δ´ ἔνιοι λέγουσι Ῥοδώπιδος τάφον εἶναι τῆς ἑταίρας, ἧς φασι τῶν νομαρχῶν τινας ἐραστὰς γενομένους διὰ φιλοστοργίαν ἐπιτελέσαι κοινῇ τὸ κατασκεύασμα.
01.64.1 Μετά το θάνατο του βασιλιά, τον διαδέχθηκε στο θρόνο ο αδελφός του Κεφρήν ο οποίος βασίλευσε για πενήντα έξι χρόνια. Μερικοί όμως λένε ότι δεν ήταν ο αδελφός του αλλά ο γιος του ο Χαβρύης που ανέβηκε στο θρόνο. 2 Όλοι πάντως οι συγγραφείς συμφωνούν ότι ο επόμενος αυτός βασιλιάς που, ακολουθώντας το παράδειγμα του προκατόχου του, έχτισε τη δεύτερη πυραμίδα που ήταν παρόμοια με την πρώτη στο σχεδιασμό και στην τεχνική, αλλά πολύ μικρότερη σε μέγεθος, αφού η βάση της είχε μήκος μόλις ενός σταδίου [136] 3 Μια επιγραφή στην μεγαλύτερη πυραμίδα αναφέρει τα χρήματα που δαπανήθηκαν για την κατασκευή της, αφού αναγράφονται τα λαχανικά και τα βότανα που κατανάλωσαν οι εργάτες για τα οποία δαπανήθηκαν πάνω από χίλια εξακόσια τάλαντα. 4 Η μικρότερη δεν έχει επιγραφή αλλά έχει βαθμίδες στη μια πλευρά. Αν και οι βασιλιάδες έχτισαν τις πυραμίδες για χρησιμοποιηθούν σαν τάφοι τους, τελικά κανείς από τους δυο δεν τάφηκε εκεί. 5 Το πλήθος των εργατών, από τις κακουχίες που είχε υποστεί στη διάρκεια της κατασκευής και από τις ωμότητες και τις βίαιες πράξεις που είχαν κάνει οι δυο βασιλιάδες, ήταν οργισμένοι κατά αυτών που τα είχαν προκαλέσει και φανερά απειλούσαν να ξεσκίσουν τα νεκρά τους σώματα και να τα πετάξουν με ύβρεις έξω από τους τάφους. 6 Γιαυτό ο κάθε βασιλιάς, πεθαίνοντας είχε δώσει εντολή στους δικούς του να τον θάψουν μυστικά σε άγνωστη τοποθεσία [137]. Μετά από τους βασιλιάδες αυτούς ανέβηκε στο θρόνο ο Μυκερίνος [138] που μερικοί ονομάζουν Μεγχερίνο και ήταν γιος του κατασκευαστή της πρώτης πυραμίδας. 7 Αυτός κατασκεύασε την τρίτη πυραμίδα αλλά πέθανε πριν τελειώσει το έργο. Το μήκος κάθε πλευράς της βάσης της είναι τρία πλέθρα και οι τοίχοι έχουν δεκαπέντε σειρές από μαύρη πέτρα, που βρίσκουμε στην περιοχή γύρω από τις Θήβες, αλλά το υπόλοιπο είναι από την ίδια πέτρα που έχουν και οι άλλες δυο πυραμίδες [139] 8 Το μέγεθος του οικοδομήματος αυτού είναι μικρότερο των άλλων δυο, αλλά τα ξεπερνάει στην τεχνική, στην εκτέλεση και το μεγάλο κόστος της πέτρας. Στο βόρειο τμήμα της πυραμίδας υπάρχει επιγραφή που λέει ότι την κατασκεύασε ο Μυκερίνος. 9 Ο βασιλιάς αυτός, λένε, αντιπαθούσε την ωμότητα των προκατόχων του και θέλησε να ζήσει έντιμα και να αφιερωθεί στις καλές πράξεις προς τους υπηκόους του. Συνεχώς έκανε πράξεις που προκαλούσαν την αγάπη του κόσμου γι' αυτόν. Ειδικά, όταν έδινε ακροάσεις, ξόδευε πολλά χρήματα και έδινε δώρα στους έντιμους που είχαν άδικα καταδικαστεί στα δικαστήρια. 10 Υπάρχουν και άλλες τρεις πυραμίδες, κάθε μια από τις οποίες έχει πλευρά μήκους ενός πλέθρου και των οποίων η κατασκευή είναι όμοια με τις άλλες τρεις, εκτός από το μέγεθός τους. Λένε ότι οι πυραμίδες αυτές χτίστηκαν από τους βασιλιάδες που προαναφέραμε για τις συζύγους τους. 11 Όλοι συμφωνούν ότι τα μνημεία αυτά είναι τα καλύτερα στην Αίγυπτο, όχι μόνο για το μέγεθος και το κόστος τους, αλλά και για την τεχνική τους. 12 Λένε ότι οι αρχιτέκτονες των μνημείων αυτών είναι πιο άξιοι μνήμης από τους βασιλιάδες που παρείχαν τις δαπάνες για την κατασκευή τους. Γιατί οι πρώτοι έβαλαν την ψυχή και το φιλότιμό τους, ενώ οι δεύτεροι απλά τα πλούτη τους που είχαν κληρονομήσει και τις κακουχίες των άλλων. 13 Όσο για τις πυραμίδες, εδώ δεν συμφωνούν ούτε οι κάτοικοι ούτε οι ιστορικοί μεταξύ τους. Μερικοί ισχυρίζονται ότι τις έχτισαν οι βασιλιάδες που προαναφέραμε, ενώ για άλλους, άλλοι τις έχτισαν. Λένε για παράδειγμα ότι ο Αρμαίος έκτισε τη μεγάλη, ο Άμωσις τη δεύτερη και ο Ίναρος την τρίτη. 14 Γι' αυτή την τελευταία λένε ότι είναι ο τάφος της εταίρας Ροδώπιδας [140],την οποία είχαν ερωτευτεί κάποιο νομάρχες, όπως λένε, και την βοήθησαν να κτίσει την πυραμίδα.
01.65.1 Μετὰ δὲ τοὺς προειρημένους βασιλεῖς διεδέξατο τὴν ἀρχὴν Βόκχορις, τῷ μὲν σώματι παντελῶς εὐκαταφρόνητος, ἀγχινοίᾳ δὲ πολὺ διαφέρων τῶν προβασιλευσάντων. 2 πολλοῖς δ´ ὕστερον χρόνοις ἐβασίλευσε τῆς Αἰγύπτου Σαβάκων, τὸ μὲν γένος ὢν Αἰθίοψ, εὐσεβείᾳ δὲ καὶ χρηστότητι πολὺ διαφέρων τῶν πρὸ αὐτοῦ. 3 τῆς μὲν οὖν ἐπιεικείας αὐτοῦ λάβοι τις ἂν τεκμήριον τὸ τῶν νομίμων προστίμων ἆραι τὸ μέγιστον, λέγω δὲ τὴν τοῦ ζῆν στέρησιν· 4 ἀντὶ γὰρ τοῦ θανάτου τοὺς καταδικασθέντας ἠνάγκαζε λειτουργεῖν ταῖς πόλεσι δεδεμένους, καὶ διὰ τούτων πολλὰ μὲν χώματα κατεσκεύαζεν, οὐκ ὀλίγας δὲ διώρυχας ὤρυττεν ἐυκαίρους· ὑπελάμβανε γὰρ τοῖς μὲν κολαζομένοις τὸ τῆς τιμωρίας ἀπότομον ἠλαττωκέναι, ταῖς δὲ πόλεσιν ἀντὶ προστίμων ἀνωφελῶν μεγάλην εὐχρηστίαν περιπεποιηκέναι. 5 τὴν δὲ τῆς εὐσεβείας ὑπερβολὴν συλλογίσαιτ´ ἄν τις ἐκ τῆς κατὰ τὸν ὄνειρον φαντασίας καὶ τῆς κατὰ τὴν ἀρχὴν ἀποθέσεως. 6 ἔδοξε μὲν γὰρ κατὰ τὸν ὕπνον λέγειν αὐτῷ τὸν ἐν Θήβαις θεὸν ὅτι βασιλεύειν οὐ δυνήσεται τῆς Αἰγύπτου μακαρίως οὐδὲ πολὺν χρόνον, ἐὰν μὴ τοὺς ἱερεῖς ἅπαντας διατεμὼν διὰ μέσων αὐτῶν διέλθῃ μετὰ τῆς θεραπείας. 7 πολλάκις δὲ τούτου γινομένου μεταπεμψάμενος πανταχόθεν τοὺς ἱερεῖς ἔφη λυπεῖν τὸν θεὸν ἐν τῇ χώρᾳ μένων· οὐ γὰρ ἂν αὐτῷ τοιαῦτα προστάττειν κατὰ τὸν ὕπνον. 8 ἀπελθὼν οὖν βούλεσθαι καθαρὸς παντὸς μύσους ἀποδοῦναι τὸ ζῆν τῇ πεπρωμένῃ μᾶλλον ἢ λυπῶν τὸν κύριον καὶ μιάνας ἀσεβεῖ φόνῳ τὸν ἴδιον βίον ἄρχειν τῆς Αἰγύπτου· καὶ πέρας τοῖς ἐγχωρίοις ἀποδοὺς τὴν βασιλείαν ἐπανῆλθεν εἰς τὴν Αἰθιοπίαν.
01.65.1 Μετά από τους προαναφερθέντες βασιλιάδες ανέβηκε στο θρόνο ο Βόκχορις [141], ένας εντελώς ευκαταφρόνητος άνθρωπος στην εμφάνιση, αλλά στην σύνεση πολύ ανώτερος των άλλων. 2 Πολύ αργότερα βασίλευσε στην Αίγυπτο ο Σαβάκων [142], που είχε γεννηθεί Αιθίοπας αλλά ξεπερνούσε όλους τους προκατόχους του σε ευσέβεια και καλοσύνη. 3 Η απόδειξη της επιείκειάς του φαίνεται στο γεγονός ότι κατάργησε την τις βαρύτατες τιμωρίες, και εννοώ την ποινή του θανάτου. 4 Και αντί να εκτελεί τους καταδικασμένους τους ανάγκαζε να δουλεύουν αλυσοδεμένοι για τις πόλεις και με τη δουλειά τους κατασκεύασε ουκ ολίγα καλά τοποθετημένα κανάλια. Γιατί πίστευε ότι αυτή ήταν η καλύτερη τιμωρία για τις πράξεις τους, και αντί να επιβάλλει ανώφελες ποινές έδινε μεγάλη βοήθεια στις πόλεις που επέλεγε. 5 Το πόσο ευσεβής ήταν προκύπτει από ένα όραμα που είδε σε ένα όνειρο και στην παραίτησή του από το θρόνο που ακολούθησε. 6 Πίστεψε ότι ο θεός των Θηβών του είπε στον ύπνο του ότι δεν θα μπορούσε να παραμείνει ευτυχισμένος βασιλιάς στην Αίγυπτο για πολύ χρόνο, εκτός αν έκοβε στα δυο τα σώματα όλων των ιερέων και περπατήσει ανάμεσά τους [143]. 7 Και επειδή το όνειρο επαναλαμβανόταν, κάλεσε τους ιερείς από όλη τη χώρα και τους είπε ότι η παρουσία του στη χώρα προσβάλει τους θεούς, γιατί αλλιώς δεν θα τον διέταζαν έτσι στον ύπνο του. 8 Και έτσι αποφάσισε να αποχωρήσει από τη χώρα καθαρός και να ζήσει το πεπρωμένο του, παρά να υβρίσει τον κύριο και να λερώσει τη ζωή του με ασεβείς πράξεις και να συνεχίσει να βασιλεύει στην Αίγυπτο. Τελικά απέδωσε το βασίλειο στους ντόπιους και αποσύρθηκε στην Αιθιοπία,
01.66.1 Ἀναρχίας δὲ γενομένης κατὰ τὴν Αἴγυπτον ἐπ´ ἔτη δύο, καὶ τῶν ὄχλων εἰς ταραχὰς καὶ φόνους ἐμφυλίους τρεπομένων, ἐποιήσαντο συνωμοσίαν οἱ μέγιστοι τῶν ἡγεμόνων δώδεκα· συνεδρεύσαντες δὲ ἐν Μέμφει καὶ συνθήκας γραψάμενοι περὶ τῆς πρὸς ἀλλήλους ὁμονοίας καὶ πίστεως ἀνέδειξαν ἑαυτοὺς βασιλεῖς. 2 ἐπ´ ἔτη δὲ πεντεκαίδεκα κατὰ τοὺς ὅρκους καὶ τὰς ὁμολογίας ἄρξαντες καὶ τὴν πρὸς ἀλλήλους ὁμόνοιαν διατηρήσαντες, ἐπεβάλοντο κατασκευάσαι κοινὸν ἑαυτῶν τάφον, ἵνα καθάπερ ἐν τῷ ζῆν εὐνοοῦντες ἀλλήλοις τῶν ἴσων ἐτύγχανον τιμῶν, οὕτω καὶ μετὰ τὴν τελευτὴν ἐν ἑνὶ τόπῳ τῶν σωμάτων κειμένων τὸ κατασκευασθὲν μνῆμα κοινῇ περιέχῃ τὴν τῶν ἐνταφέντων δόξαν. 3 εἰς ταύτην δὲ τὴν ἐπιβολὴν φιλοκαλοῦντες ἔσπευσαν ὑπερβαλέσθαι τῷ μεγέθει τῶν ἔργων ἅπαντας τοὺς πρὸ αὑτῶν. ἐκλεξάμενοι γὰρ τόπον παρὰ τὸν εἴσπλουν τὸν εἰς τὴν Μοίριδος λίμνην ἐν τῇ Λιβύῃ κατεσκεύαζον τὸν τάφον ἐκ τῶν καλλίστων λίθων, καὶ τῷ μὲν σχήματι τετράγωνον ὑπεστήσαντο, τῷ δὲ μεγέθει σταδιαίαν ἑκάστην πλευράν, ταῖς δὲ γλυφαῖς καὶ ταῖς ἄλλαις χειρουργίαις ὑπερβολὴν οὐκ ἀπέλιπον τοῖς ἐπιγινομένοις. 4 εἰσελθόντι μὲν γὰρ τὸν περίβολον οἶκος ἦν περίστυλος, ἑκάστης πλευρᾶς ἐκ τετταράκοντα κιόνων ἀναπληρουμένης, καὶ τούτου μονόλιθος ἦν ὀροφή, φάτναις διαγεγλυμμένη καὶ γραφαῖς διαφόροις πεποικιλμένη. 5 εἶχε δὲ τῆς πατρίδος τῆς ἑκάστου τῶν βασιλέων ὑπομνήματα καὶ τῶν ἱερῶν καὶ θυσιῶν τῶν ἐν αὐτῇ ταῖς καλλίσταις γραφαῖς φιλοτέχνως δεδημιουργημένα. 6 καθόλου δὲ τοιαύτην τῇ πολυτελείᾳ καὶ τηλικαύτην τῷ μεγέθει τὴν ὑπόστασιν τοῦ τάφου λέγεται ποιήσασθαι τοὺς βασιλεῖς, ὥστ´ εἰ μὴ πρὸ τοῦ συντελέσαι τὴν ἐπιβολὴν κατελύθησαν, μηδεμίαν ἂν ὑπερβολὴν ἑτέροις πρὸς κατασκευὴν ἔργων ἀπολιπεῖν. 7 ἀρξάντων δὲ τούτων τῆς Αἰγύπτου πεντεκαίδεκα ἔτη συνέβη τὴν βασιλείαν εἰς ἕνα περιστῆναι διὰ τοιαύτας αἰτίας. 8 Ψαμμήτιχος ὁ Σαΐτης, εἷς ὢν τῶν δώδεκα βασιλέων καὶ τῶν παρὰ θάλατταν μερῶν κυριεύων, παρείχετο φορτία πᾶσι τοῖς ἐμπόροις, μάλιστα δὲ τοῖς τε Φοίνιξι καὶ τοῖς Ἕλλησι· 9 διὰ δὲ {τοῦ} τοιούτου τρόπου τά τε ἐκ τῆς ἰδίας χώρας λυσιτελῶς διατιθέμενος καὶ τῶν παρὰ τοῖς ἄλλοις ἔθνεσι φυομένων μεταλαμβάνων, οὐ μόνον εὐπορίαν εἶχε μεγάλην ἀλλὰ καὶ φιλίαν πρὸς ἔθνη καὶ δυνάστας. 10 διὰ δὲ ταῦτά φασι φθονήσαντας αὐτῷ τοὺς ἄλλους βασιλεῖς πόλεμον ἐξενεγκεῖν. ἔνιοι δὲ τῶν ἀρχαίων συγγραφέων μυθολογοῦσι χρησμὸν γενέσθαι τοῖς ἡγεμόσιν, ὃς ἂν αὐτῶν ἐκ χαλκῆς φιάλης πρῶτος ἐν Μέμφει σπείσῃ τῷ θεῷ, κρατήσειν αὐτὸν πάσης τῆς Αἰγύπτου· τὸν δὲ Ψαμμήτιχον, ἐξενέγκαντος ἐκ τοῦ ἱεροῦ τῶν ἱερέων τινὸς φιάλας δώδεκα χουσᾶς, περιελόμενον τὴν περικεφαλαίαν σπεῖσαι. 11 ὑπιδομένους οὖν τοὺς συνάρχοντας τὸ πραχθὲν ἀποκτεῖναι μὲν αὐτὸν μὴ βουληθῆναι, φυγαδεῦσαι δὲ καὶ προστάξαι διατρίβειν ἐν τοῖς ἕλεσι τοῖς παρὰ θάλατταν. 12 εἴτε δὴ διὰ ταύτην τὴν αἰτίαν εἴτε διὰ τὸν φθόνον, καθότι προείρηται, γενομένης τῆς διαφορᾶς, ὁ μὲν Ψαμμήτιχος ἔκ τε τῆς Καρίας καὶ τῆς Ἰωνίας μισθοφόρους μεταπεμψάμενος ἐνίκησε παρατάξει περὶ πόλιν τὴν ὀνομαζομένην Μώμεμφιν, τῶν δ´ ἀντιταξαμένων βασιλέων οἱ μὲν κατὰ τὴν μάχην ἀνῃρέθησαν, οἱ δ´ εἰς Λιβύην ἐκδιωχθέντες οὐκέτι περὶ τῆς ἀρχῆς ἴσχυσαν ἀμφισβητῆσαι.
01.66.1 Επειδή υπήρχε αναρχία στην Αίγυπτο για δυο χρόνια, και ο όχλος είχε στραφεί σε ταραχές και εμφύλιους φόνους, οι δώδεκα σημαντικότεροι ηγέτες της χώρας σχημάτισαν επιτροπή, αφού συναντήθηκαν στη Μέμφιδα, και συμφώνησαν μεταξύ τους να επικρατήσει ομόνοια και εμπιστοσύνη, και ανακήρυξαν τους εαυτούς τους βασιλιάδες. 2 Και αφού βασίλευσαν για δεκαπέντε χρόνια σύμφωνα με τους όρκους και τις υποσχέσεις τους και είχαν διατηρήσει μεταξύ τους την ομόνοια, θέλησαν να χτίσουν ένα κοινό τάφο για όλους τους γιατί ήθελαν και μετά τον θάνατό τους να διατηρήσουν στον τόπο που θα πήγαιναν τις εγκάρδιες σχέσεις που είχαν μεταξύ τους και να απολαμβάνουν τις ίδιες τιμές. Και μετά θάνατον, τα σώματά τους θα ήταν στο ίδιο σημείο και το μνημείο που θα έχτιζαν θα διατηρούσε τη μνήμη όσων ήταν θαμμένοι σε αυτό. 3 Στο ζήλο του για το έργο αυτό, βάλθηκαν να ξεπεράσουν όλους τους προηγούμενους βασιλιάδες στο μέγεθος του μνημείου τους. Επέλεξαν λοιπόν μια περιοχή κοντά στη λίμνη Μοίριδα στη Λιβύη [144] και κατασκεύασαν έναν τάφο από την καλύτερη πέτρα σε σχήμα τετραγώνου και με μήκος πλευράς ένα στάδιο. Στα δε γλυπτά, και σε όλα τα καλλιτεχνήματα, έκαναν τα πάντα για μην τους ξεπεράσουν οι διάδοχοί τους [145]. 4 Γιατί περνώντας μέσα από τον περιβάλλοντα τοίχο, έμπαινες στο περιστύλιο που είχε σαράντα κίονες σε κάθε πλευρά και η οροφή του ήταν από μονόλιθο γεμάτο εσοχές με εξαιρετικά καλλιτεχνήματα. 5 Στην αυλή υπήρχαν επίσης αναμνηστικά από τις ιδιαίτερες πατρίδες κάθε βασιλιά και από τα ιερά που υπήρχαν σε αυτές, σε υπέροχες ζωγραφιστές παραστάσεις. 6 Γενικά, λέγεται ότι οι βασιλιάδες είχαν σχεδιάσει τον τάφο τους τόσο δαπανηρό και σε τόσο μεγάλο μέγεθος, που αν δεν είχαν πεθάνει πριν την εκπλήρωση του στόχου τους, οι διάδοχοί τους δεν θα μπορούσαν ποτέ να τους ξεπεράσουν, τουλάχιστον όσον αφορά στην κατασκευή μνημείων. 7 Και αφού οι βασιλιάδες αυτοί βασίλευσαν στην Αίγυπτο για δεκαπέντε χρόνια, η βασιλεία κατέληξε σε ένα άτομο, για τον ακόλουθο λόγο: 8 Ο Ψαμμήτιχος από τη Σαΐδα, ένας από τους δώδεκα βασιλιάδες και υπεύθυνος για τις παραθαλάσσιες περιοχές πουλούσε προϊόντα σε όλους τους εμπόρους, ειδικά σε Φοίνικες και Έλληνες. 9 Και έτσι διέθετε με κέρδος τα προϊόντα της περιοχής του και τα αντάλλασσε με αυτά των άλλων εθνών. Και δεν απέκτησε μόνο πολλά πλούτη, αλλά και φιλικές σχέσεις με άλλα έθνη και τους ηγέτες τους. 10. Και λένε ότι αυτός ήταν ο λόγος που οι άλλοι βασιλιάδες ζήλεψαν και άρχισαν πόλεμο εναντίον του. Κάποιοι παλιοί ιστορικοί λένε τον εξής μύθο [146]: Οι ηγέτες είχαν λάβει χρησμό που έλεγε ότι ο πρώτος που θα έκανε σπονδή από χάλκινη φιάλη στο θεό της Μέμφιδας θα γινόταν βασιλιάς όλης της Αιγύπτου, και όταν ένας ιερέας έφερε από το ιερό έντεκα χρυσές φιάλες [147], ο Ψαμμήτιχος έβγαλε την περικεφαλαία του και έκανε τη σπονδή από εκεί. 11 Οι συνβασιλιάδες του υποπτεύθηκαν το κόλπο του, αλλά δεν ήταν ακόμα έτοιμοι να τον σκοτώσουν και έτσι τον απομάκρυναν και τον διέταξαν να περάσει τις υπόλοιπες μέρες του στα έλη κοντά στη θάλασσα. 12 Είτε για το λόγο που προαναφέραμε είτε από ζήλια που έτρεφαν για αυτόν, ο Ψαμμήτιχος κάλεσε μισθοφόρους από την Καρία και την Ιωνία και τους νίκησε σε μάχη κοντά σε μια πόλη που λέγεται Μώμεμφις και από τους βασιλιάδες που ήταν εναντίον του άλλη σκοτώθηκαν και άλλοι εκδιώχθηκαν στη Λιβύη και δεν ήταν πια σε θέση να διεκδικήσουν το θρόνο.
01.67.1 Τῆς δ´ ὅλης βασιλείας κυριεύσας ὁ Ψαμμήτιχος τῷ μὲν ἐν Μέμφει θεῷ τὸ πρὸς ἕω προπύλαιον κατεσκεύασε καὶ τῷ ναῷ τὸν περίβολον, κολοττοὺς ὑποστήσας ἀντὶ τῶν κιόνων δωδεκαπήχεις· τοῖς δὲ μισθοφόροις χωρὶς τῶν ὡμολογημένων συντάξεων δωρεάς τε ἀξιολόγους ἀπένειμε καὶ τὰ καλούμενα στρατόπεδα τόπον οἰκεῖν ἔδωκε καὶ χώραν πολλὴν κατεκληρούχησε μικρὸν ἐπάνω τοῦ Πηλουσιακοῦ στόματος· οὓς ἐντεῦθεν Ἄμασις ὕστερον πολλοῖς ἔτεσι βασιλεύσας ἀνέστησε καὶ κατῴκισεν εἰς Μέμφιν. 2 διὰ δὲ τῶν μισθοφόρων κατωρθωκὼς τὴν βασιλείαν ὁ Ψαμμήτιχος τούτοις τὸ λοιπὸν μάλιστ´ ἐνεπίστευε τὰ κατὰ τὴν ἀρχὴν καὶ διετέλεσε ξενοτροφῶν μεγάλας δυνάμεις. στρατεύσαντος δ´ 3 εἰς τὴν Συρίαν αὐτοῦ καὶ κατὰ τὰς παρατάξεις τοὺς μὲν μισθοφόρους προτιμῶντος καὶ τάττοντος εἰς τὰ δεξιὰ μέρη, τοὺς δ´ ἐγχωρίους ἀτιμότερον ἄγοντος καὶ τὸν εὐώνυμον τόπον ἀπονέμοντος τῆς φάλαγγος, οἱ μὲν Αἰγύπτιοι διὰ τὴν ὕβριν παροξυνθέντες καὶ γενόμενοι τὸ πλῆθος πλείους τῶν εἴκοσι μυριάδων ἀπέστησαν καὶ προῆγον ἐπ´ Αἰθιοπίας, κεκρικότες ἰδίαν χώραν ἑαυτοῖς κατακτᾶσθαι· 4 ὁ δὲ βασιλεὺς τὸ μὲν πρῶτον ἔπεμψέ τινας τῶν ἡγεμόνων τοὺς ἀπολογησομένους ὑπὲρ τῆς ἀτιμίας, ὡς δ´ οὐ προσεῖχον αὐτοῖς, αὐτὸς μετὰ τῶν φίλων ἐδίωξε πλοίοις. 5 προαγόντων δ´ αὐτῶν παρὰ τὸν Νεῖλον καὶ τοὺς ὅρους ὑπερβαλλόντων τῆς Αἰγύπτου, ἐδεῖτο μετανοῆσαι καὶ τῶν τε ἱερῶν καὶ τῶν πατρίδων, ἔτι δὲ καὶ γυναικῶν καὶ τέκνων ὑπεμίμνησκεν. 6 οἱ δ´ ἅμα πάντες ἀναβοήσαντες καὶ τοῖς κοντοῖς τὰς ἀσπίδας πατάξαντες ἔφασαν, ἕως ἂν κυριεύωσι τῶν ὅπλων, ῥᾳδίως εὑρήσειν πατρίδας· ἀναστειλάμενοι δὲ τοὺς χιτῶνας καὶ τὰ γεννητικὰ μέρη τοῦ σώματος δείξαντες οὔτε γυναικῶν οὔτε τέκνων ἀπορήσειν ἔφασαν ταῦτ´ ἔχοντες. 7 τοιαύτῃ δὲ μεγαλοψυχίᾳ χρησάμενοι καὶ καταφρονήσαντες τῶν παρὰ τοῖς ἄλλοις μεγίστων εἶναι δοκούντων, κατελάβοντο μὲν τῆς Αἰθιοπίας τὴν κρατίστην, κατακληρουχήσαντες δὲ πολλὴν χώραν ἐν ταύτῃ κατῴκησαν. 8 ὁ δὲ Ψαμμήτιχος ἐπὶ μὲν τούτοις οὐ μετρίως ἐλυπήθη, τὰ δὲ κατὰ τὴν Αἴγυπτον διατάξας καὶ τῶν προσόδων ἐπιμελόμενος πρός τε Ἀθηναίους καί τινας τῶν ἄλλων Ἑλλήνων συμμαχίαν ἐποιήσατο. 9 εὐηργέτει δὲ καὶ τῶν ξένων τοὺς ἐθελοντὴν εἰς τὴν Αἴγυπτον ἀποδημοῦντας, καὶ φιλέλλην ὢν διαφερόντως τοὺς υἱοὺς τὴν Ἑλληνικὴν ἐδίδαξε παιδείαν· καθόλου δὲ πρῶτος τῶν κατ´ Αἴγυπτον βασιλέων ἀνέῳξε τοῖς ἄλλοις ἔθνεσι τὰ κατὰ τὴν ἄλλην χώραν ἐμπόρια καὶ πολλὴν ἀσφάλειαν τοῖς καταπλέουσι ξένοις παρείχετο. 10 οἱ μὲν γὰρ πρὸ τούτου δυναστεύσαντες ἄβατον ἐποίουν τοῖς ξένοις τὴν Αἴγυπτον, τοὺς μὲν φονεύοντες, τοὺς δὲ καταδουλούμενοι τῶν καταπλεόντων. 11 καὶ γὰρ ἡ περὶ τὸν Βούσιριν ἀσέβεια διὰ τὴν τῶν ἐγχωρίων ἀξενίαν διεβοήθη παρὰ τοῖς Ἕλλησιν, οὐκ οὖσα μὲν πρὸς ἀλήθειαν, διὰ δὲ τὴν ὑπερβολὴν τῆς ἀνομίας εἰς μύθου πλάσμα καταχωρισθεῖσα.
01.67.1 Και όταν ο Ψαμμήτιχος πήρε τη βασιλεία όλης της Αιγύπτου έχτισε το ανατολικό προπύλαιο για το θεό της Μέμφιδας και το προαύλιο γύρο από το ναό και το υποστήριξε με κολοσσιαία αγάλματα ύψους δώδεκα πήχεων αντί για κίονες. Και στους μισθοφόρους μοίρασε σημαντικά δώρα πέρα και πάνω από όσα τους είχε υποσχεθεί. Τους έδωσε το λεγόμενα στρατόπεδα για να κατοικούν και τους παραχώρησε αρκετή γη στην περιοχή λίγο πέρα από το Πηλουσιακό στόμιο. Αργότερα τους απομάκρυνε από εκεί ο Άμασις, που βασίλευσε πολλά χρόνια μετά, και τους εγκατέστησε στη Μέμφιδα [148]. 2 Επειδή ο Ψαμμήτιχος είχε ιδρύσει τη βασιλεία του με τη βοήθεια των μισθοφόρων, στο εξής τους εμπιστευόταν περισσότερο από άλλους που διοικούσαν το βασίλειό του και έκτοτε διατηρούσε μεγάλες μισθοφορικές δυνάμεις. 3 Κάποτε, σε μια εκστρατεία του στη Συρία, έδωσε στους μισθοφόρους του τιμητική θέση στη μάχη βάζοντάς τους στη δεξιά φάλαγγα και δείχνοντας λιγότερη τιμή για τις ντόπιες δυνάμεις τους έβαλε στην αριστερή φάλαγγα. Οι Αιγύπτιοι θύμωσαν, και επειδή ήταν πάνω από διακόσιες χιλιάδες, επαναστάτησαν και πήγαν στην Αιθιοπία, αποφασισμένοι να ιδρύσουν δική τους πατρίδα. 4 Ο βασιλιάς στην αρχή έστειλε δυο στρατηγούς του για να τον συγχωρήσουν για την ατίμωση που τους είχε κάνει, αλλά αυτοί δεν υποχώρησαν ξεκίνησε ο ίδιος και οι φίλοι του, με τα πλοία του να τους βρει. 5 Και όταν αυτοί συνέχισαν να πορεύονται κατά μήκος του Νείλου και ήταν κοντά στα σύνορα με την Αιθιοπία, τους ζήτησε να μετανοήσουν και τους θύμισε τα ιερά της πατρίδας τους, και τις γυναίκες και τα παιδιά τους. 6 Αυτοί όμως, φωνάζοντας και χτυπώντας τα κοντάρια στις ασπίδες τους, έλεγαν ότι όσο είχαν τα όπλα τους, εύκολα θα έβρισκαν άλλη πατρίδα και σηκώνοντας τα ρούχα τους έδειχναν τα γεννητικά τους όργανα και έλεγαν ότι όσο είχαν αυτά δεν θα τους έλλειπαν οι γυναίκες και τα παιδιά. 7 Μετά, αφού είχαν επιδείξει τόσο θάρρος και περιφρόνηση γι' αυτά που άλλοι θεωρούν σπουδαία, κατέλαβαν το καλύτερο μέρος της Αιθιοπίας και αφού μοίρασαν μεταξύ τους πολύ γη, έκαναν εκεί την πατρίδα τους [149]. 8 Ο Ψαμμήτιχος, αν και στενοχωρήθηκε πολύ με αυτά, έβαλε τάξη στην Αίγυπτο, διόρθωσε τα οικονομικά του και μετά έκανε συμμαχίες με την Αθήνα και με άλλες Ελληνικές πόλεις. 9 Έδειχνε μεγάλη φιλοξενία για κάθε ξένο που βρισκόταν στην Αίγυπτο με τη θέλησή του, και ήταν τόσο φιλέλληνας που έδωσε στους γιους του Ελληνική παιδεία. Και γενικά ήταν ο πρώτος Αιγύπτιος βασιλιάς να επιτρέψει σε ξένους να εγκαταστήσουν στη χώρα του εμπορία, και μάλιστα σε όλη την Αίγυπτο [150], και να προσφέρει μεγάλη ασφάλεια στους ξένους από τη θάλασσα. 10 Οι προκάτοχοί του στην εξουσία κρατούσαν ανέκαθεν κλειστή την Αίγυπτο στους ξένους, και όποιος έφτανε στις ακτές της είτε τον σκότωναν είτε τον έκαναν δούλο. 11 Πράγματι, επειδή ο κόσμος αντιπαθούσε τους ξένους, η ασέβεια προς τον Βούσιρι έγινε παροιμιώδεις ανάμεσα στους Έλληνες, αν και η ασέβεια αυτή δεν ήταν όπως λέγανε, αλλά ήταν απλά ένας μύθος για την υπερβολική περιφρόνηση των Αιγυπτίων προς τους ξένους
01.68.1 Μετὰ δὲ Ψαμμήτιχον ὕστερον τέτταρσι γενεαῖς Ἀπρίης ἐβασίλευσεν ἔτη δυσὶ πλείω τῶν εἴκοσι. στρατεύσας δὲ δυνάμεσιν ἁδραῖς πεζαῖς τε καὶ ναυτικαῖς ἐπὶ Κύπρον καὶ Φοινίκην Σιδῶνα μὲν κατὰ κράτος εἷλε, τὰς δ´ ἄλλας τὰς ἐν τῇ Φοινίκῃ πόλεις καταπληξάμενος προσηγάγετο· ἐνίκησε δὲ καὶ ναυμαχίᾳ μεγάλῃ Φοίνικάς τε καὶ Κυπρίους, καὶ λαφύρων ἀθροίσας πλῆθος ἐπανῆλθεν εἰς Αἴγυπτον. 2 μετὰ δὲ ταῦτα δύναμιν πέμψας ἁδρὰν τῶν ὁμοεθνῶν ἐπὶ Κυρήνην καὶ Βάρκην, καὶ τὸ πλεῖστον αὐτῆς ἀποβαλών, ἀλλοτρίους ἔσχε τοὺς διασωθέντας· ὑπολαβόντες γὰρ αὐτὸν ἐπ´ ἀπωλείᾳ συντάξαι τὴν στρατείαν, ὅπως ἀσφαλέστερον ἄρχῃ τῶν λοιπῶν Αἰγυπτίων, ἀπέστησαν. 3 ἀποσταλεὶς δὲ πρὸς τούτους ὑπὸ τοῦ βασιλέως Ἄμασις, ἀνὴρ ἐμφανὴς Αἰγύπτιος, τῶν μὲν ῥηθέντων ὑπ´ αὐτοῦ πρὸς ὁμόνοιαν {ἐντολῶν} ἠμέλησε, τοὐναντίον δ´ ἐκείνους προτρεψάμενος εἰς ἀλλοτριότητα συναπέστη καὶ βασιλεὺς αὐτὸς ᾑρέθη. 4 μετ´ οὐ πολὺν δὲ χρόνον καὶ τῶν ἄλλων ἐγχωρίων ἁπάντων συνεπιθεμένων, ὁ βασιλεὺς διαπορούμενος ἠναγκάσθη καταφυγεῖν ἐπὶ τοὺς μισθοφόρους, ὄντας εἰς τρισμυρίους. 5 γενομένης οὖν παρατάξεως περὶ τὴν Μάρειαν κώμην, καὶ τῶν Αἰγυπτίων τῇ μάχῃ κρατησάντων, ὁ μὲν Ἀπρίης ζωγρηθεὶς ἀνήχθη καὶ στραγγαλισθεὶς ἐτελεύτησεν, Ἄμασις δὲ διατάξας τὰ κατὰ τὴν βασιλείαν ὥς ποτ´ ἔδοξεν αὐτῷ συμφέρειν, ἦρχε νομίμως τῶν Αἰγυπτίων καὶ μεγάλης ἐτύγχανεν ἀποδοχῆς. 6 κατεστρέψατο δὲ καὶ τὰς ἐν Κύπρῳ πόλεις καὶ πολλὰ τῶν ἱερῶν ἐκόσμησεν ἀναθήμασιν ἐξιολόγοις. βασιλεύσας δ´ ἔτη πέντε πρὸς τοῖς πεντήκοντα κατέστρεψε τὸν βίον καθ´ ὃν χρόνον Καμβύσης ὁ τῶν Περσῶν βασιλεὺς ἐστράτευσεν ἐπὶ τὴν Αἴγυπτον, κατὰ τὸ τρίτον ἔτος τῆς ἑξηκοστῆς καὶ τρίτης ὀλυμπιάδος, ἣν ἐνίκα στάδιον Παρμενίδης Καμαριναῖος.
01.68.1 Τέσσερις γενιές μετά τον Ψαμμήτιχο έγινε βασιλιάς ο Απρίας για είκοσι δύο χρόνια. Εκστράτευσε με μεγάλες πεζές και ναυτικές δυνάμεις στην Κύπρο και στη Φοινίκη, κατέλαβε κατά κράτος τη Σιδώνα και τρομοκράτησε τόσο πολύ άλλες πόλεις στη Φοινίκη που τις έκανε να δηλώσουν υποταγή. Νίκησε επίσης σε μεγάλη ναυμαχία τους Κυπρίους και επέστρεψε στην Αίγυπτο με πολλά λάφυρα. 2 Μετά έστειλε μεγάλη δύναμη από ντόπιους στην Κυρήνη και στην Βάρκη, και όταν το μεγαλύτερο μέρος της χάθηκε, όσοι επέζησαν αλλοτριώθηκαν. Γιατί νόμισαν ότι είχε οργανώσει την εκστρατεία για να τους καταστρέψει, επειδή ήθελε να βασιλεύσει με μεγαλύτερη ασφάλεια στην Αίγυπτο, και έτσι επαναστάτησαν. 3 Ο άνθρωπος που έστειλε σε αυτούς ο βασιλιάς, ήταν ένας Άμασις, επιφανής άνδρας, αλλά αυτοί δεν έδωσαν σημασία στις προτροπές του για συμφιλίωση, αλλά αντίθετα επέτειναν την αλλοτρίωσή τους. Ο Άμασις [151] ενώθηκε μαζί τους και τον ανακήρυξαν βασιλιά. 4 Μετά από λίγο, και οι υπόλοιποι Αιγύπτιοι συντάχθηκαν με τον Άμασι και ο βασιλιάς πιέστηκε τόσο πολύ, που αναγκάστηκε να διαφύγει για την ασφάλειά του στους μισθοφόρους που ήταν γύρω στις τριάντα χιλιάδες. 5 Έγινε τακτική μάχη κοντά στο χωριό Μάρεια, όπου επικράτησαν οι Αιγύπτιοι. Ο Άπριας έπεσε ζωντανός στα χέρια των εχθρών του και θανατώθηκε με στραγγαλισμό. Ο Άμασις, αφού κανόνισε τις υποθέσεις του βασιλείου όπως αυτός ήθελε, βασίλευσε στην Αίγυπτο σύμφωνα με τους νόμους και είχε μεγάλη αποδοχή από τους Αιγύπτιους. 6 Κατέλαβε δε και πολλές πόλεις στην Κύπρο και κόσμησε τα ιερά τους με πολλά και αξιόλογα αναθήματα. Αφού βασίλευσε για πενήντα πέντε χρόνια, τέλειωσε τη ζωή του όταν ο Καμβύσης, ο βασιλιάς των Περσών, επιτέθηκε στην Αίγυπτο, στην εξηκοστή τρίτη Ολυμπιάδα, αυτή που ο Παρμενίδης ο Καμαριναίος κέρδισε στο στάδιο.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου